როგორ გაზრდის ახალი მეთოდოლოგია უმუშევრობის დონეს?

დღეს საქართველოში უმუშევრობის სტატისტიკა 1982 წლის შემუშავებული მეთოდოლოგიით ითვლება. არსებული მეთოდოლოგიით, საქართველოში უმუშევრობის დონე 12.3%-ია, თუმცა, სინამდვილეში ეს რიცხვი რეალური მაჩვენებლისგან მნიშვნელოვნად არის აცდენილი.

საქსტატის მიხედვით, საქართველოში უმუშევრობის მაჩვენებელი ქალაქის და სოფლის ჭრილში მნიშვნელოვნად განსხვავებულია - ქალაქებში უმუშევრობა 19.7%-ს შეადგენს, სოფლად კი, უმუშევრობა ამაზე ხუთჯერ დაბალია და მხოლოდ 4.7%-ია. ეს კი იმით არის გამოწვეული, რომ არსებული კრიტერიუმებით, სოფლად მცხოვრები ადამიანები, იმისდა მიუხედავად, აქვთ თუ არა შემოსავალი, ითვლებიან დასაქმებულებად; მათი რაოდენობა, დაახლოებით, 800,000-ია.

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ (ILO) 2017 წელს მიიღო დასაქმების სტატისტიკის აღრიცხვის განახლებული მეთოდოლოგია, რომელიც თვითდასაქმებულებს ავტომატურად დასაქმებულებად აღარ აღრიცხავს. არაერთი ქვეყანა უკვე გადავიდა მის წარმოებაზე, წელს კი მას საქართველოც შეუერთდა. BMG-ის კითხვაზე პასუხისას, საქსტატის დირექტორმა გოგიტა თოდრაძემ განაცხადა, რომ 2020 წლის პირველი და მეორე კვარტლების მაჩვენებლების დათვლა ერთდროულად ძველი და ახალი მეთოდოლოგიის გამოყენებით მოხდა, მესამე კვარტლის უმუშევრობის მაჩვენებელს კი უწყება მხოლოდ ახალი მეთოდოლოგიით დაითვლის. წლის ბოლომდე გამოქვეყნდება პირველი და მეორე კვარტლის გადაანგარიშებული მაჩვენებლები. 

"2020 წლის მეორე კვარტალი იქნება უახლესი მაჩვენებლები, მესამე კვარტლის მონაცემების შეგროვების საველე სამუშაოები კი ოქტომბერში მიმდინარეობს და ანგარიშის მომზადება მიმდინარე წელს ვერ მოესწრება, მომდევნო წელს არის დაგეგმილი მისი გამოქვეყნება, მაგრამ 2020 წლის პირველი და მეორე კვარტალი და მის შესაბამისად წინა ისტორიული მწკრივი უკვე ხელმისაწვდომი იქნება წლის ბოლომდე.

აქ ცვლილებები მიმართულია თვითდასაქმებულთა სტატუსის დაზუსტებისკენ. თუ ადრე თვითდასაქმებულად ითვლებოდა ნებისმიერი, მათ შორის საკუთარ საკარმიდამო ბაღში მომუშავე ადამიანი იმის მიუხედავად თუ რა მოცულობის სოფლის მეურნეობის პროდუქციას აწარმოებდა და ეს მისი მოხმარებისთვის იყო ძირითადად განკუთვნილი თუ სარეალიზაციოდ. ახალი სტანდარტის მიხედვით, პირი აღარ ჩაითვლება თვითდასაქმებულად თუ მის მიერ მოყვანილი სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის უმთავრეს ნაწილს მოიხმარს საკუთარი მიზნებისთვის და არ არის ბაზარზე ორიენტირებული. შესაბამისად ეს გარკვეულ ცვლილებებს გამოიწვევს დასაქმების და უმუშევრობის ბაზებში.

შემიძლია გითხრათ, რომ სხვა ქვეყნებში, მაგალითად სომხეთში უმუშევრობა 11-12%-დან ახალ მეთოდოლოგიაზე გადასვლით გაიზარდა დაახლოებით 20%-მდე"- ამბობს საქსტატის აღმასრულებელი დირექტორი გოგიტა თოდრაძე.  

ILO-ს კრიტერიუმებით, დასაქმებულად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ ის ადამიანი, რომელიც საკუთარ სერვისს ან პროდუქტს ბაზარს სთავაზობს - ანუ საკუთარ შრომას ყიდის. ადამიანი, რომელიც საკუთარ ნაკვეთზე ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე მუშაობს იმისთვის, რათა მოყვანილი მოსავალით თავი გაიტანოს, დასაქმებულად აღარ ჩაითვლება. 

ვინ ითვლება დასაქმებულად დღეს?

არსებული კრიტერიუმებით, დასაქმებულად ითვლება 15 წლის და უფროსი ასაკის მოქალაქე, რომელიც საანგარიშო პერიოდში ასრულებდა განსაზღვრულ სამუშაოს ხელფასის ან სხვა სახის ანაზღაურების (ფულით ან ნატურით) მიღების მიზნით. აგრეთვე პირი, რომელსაც აქვს სამუშაო ადგილი, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზის გამო დროებით არ მუშაობს.

თვითდასაქმებულად კი ითვლება მესაკუთრე, რომელიც მოგების ან ოჯახის რჩენის მიზნით (ფულით ან ნატურით) მუშაობს. ასევე თვითადასაქმებულად ითვლება პირი, რომელიც ოჯახურ საწარმოში ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე (უსასყიდლოდ) მუშაობს.

უმუშევრად ითვლება 15 წლის და უფროსი მოქალაქე, რომელსაც გამოკითხვის დრომდე შვიდი დღის მანძილზე ანაზღაურების ან სხვა სარგებლის მიღების მიზნით არ შეუსრულებია არცერთი საათი სამუშაო.

როგორ გაიზრდება უმუშევრობის მაჩვენებელი ახალ კრიტერიუმებზე გადასვლის შემდეგ?

განახლებული კრიტერიუმები დასაქმებას განიხილავს მონეტარული გაცვლის თვალსაზრისით. თუ თქვენ ყიდით პროდუქტს ან სერვისს, თქვენ დასაქმებული ხართ, ხოლო თუ მხოლოდ საკუთარი თავისთვის ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე მუშაობთ, თქვენ დასაქმებული არ ხართ.

თვითდასაქმებულთა წილი დასაქმებულთა მთლიან რაოდენობაში გაცილებით, მაღალია აგრარულ დასახლებებში, რადგანაც აქ მაცხოვრებლებს აქვთ საკარმიდამო ნაკვეთები, რის გამოც ავტომატურად დასაქმებულებად ითვლებიან. სწორედ ამიტომ არის სოფლად უმუშევრობის მაჩვენებელი 4.7%. ქალაქებში კი, მთლიან დასაქმებაში თვითდასაქმებულთა წილი სოფელთან შედარებით დაბალია, ამიტომაც, აქ უმუშევრობის მაჩვენებელი არის 19.7%. ამასთან, 2020 წლის მეორე კვარტლის მდგომარეობით, დასაქმებულთა შორის 48.6% დაქირავებით დასაქმებული, 51.4% კი თვითდასაქმებულია. 

შესაბამისად, სავარაუდოდ, თუ თვითდასაქმებულთა მნიშვნელოვან ნაწილს გამოვაკლებთ დასაქმებულთა რიგებს, უმუშევრობის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად გაიზრდება.