გასული წლის ტენდენცია მიმდინარე პერიოდშიც გრძელდება. რეგიონში სამომხმარებლო ფასების ზრდის დონე ბოლო წლების უმაღლეს ნიშნულს იკავებს. განსაკუთრებით ზრდის მაღალი ტემპით თურქეთი გამოირჩევა, ხოლო შედარებით დაბალი ზრდით სომხეთი. ამ უკანასკნელში მდგომარეობა თებერვალში შედარებით გაუმჯობესებული იყო, რადგან ზედიზედ სამი თვე ინფლაცია მცირდებოდა, მაგრამ მარტის სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდის ტემპი უფრო მაღალია, ვიდრე წინა თვის მაჩვენებელი.
გრაფიკი 1: სამომხმარებლო ფასების დონის ცვლილება, წლიური (%)
წყარო: სტატისტიკის ეროვნული სამსახურები
საქართველოში მიმდინარე წლის მარტში სამომხმარებლო ფასების დონის წლიურმა ზრდამ 11.8% შეადგინა, რაც თებერვალში 13.7% იყო, ხოლო იანვარში - 13.9%. 2021 წლის ივლისიდან კი სამომხმარებლო ფასების ინდექსი ზრდის ტემპი ორნიშნაა, ხოლო 2019 წლის მარტიდან სამიზნე, 3.0%-იან ნიშნულს აჭარბებს. აქამდე ორნიშნა ინფლაცია 2011 წელს იყო, როცა ფასების ზრდა 14.5%-ს აღწევდა. მარტამდე, საქართველოში სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდის ტემპი თურქეთის შემდეგ რეგიონის ქვეყნებიდან ყველაზე მაღალი იყო, მაგრამ გასული თვიდან მდგომარეობა შეიცვალა. ინფლაცია დაბალ ნიშნულს 2020 წლის ბოლოს და გასული წლის დასაწყისში იკავებდა, მაგრამ ფასების ზრდის ტემპის შემცირება მთავრობის მიერ კომუნალური გადასახადების სუბსიდირების გამო მეთოდოლოგიურ ნიუანსებს - ფასების ინდექსში კომუნალური მომსახურების არშეტანას უკავშირდებოდა. აღნიშნულის გამოკლებით საქართველოში 12 კვარტალზე მეტია ინფლაცია მიზნობრივ, 3.0%-იანი ზრდის ნიშნულს აჭარბებს.
მაღალი ინფლაციის საპასუხოდ ცენტრალური ბანკი რეფინანსირების ინსტრუმენტს იყენებს. რეფინანსირების განაკვეთის ზრდა ჯერ კიდევ 2021 წლის მარტიდან დაიწყო, როცა პოლიტიკის განაკვეთი 8.0%-დან 8.5%-მდე გაიზარდა. თუმცა აღსანიშნავია, რომ 2020 წლის აპრილ-აგვისტოში, მაღალი ინფლაციის და ინფლაციური მოლოდინების პირობებში, რეფინანსირების განაკვეთი 1.0 პ.პ.-ით შეამცირა. ცენტრალური ბანკის მიერ აგვისტოში პოლიტიკის განაკვეთი 10.0% -მდე გაიზარდა, ხოლო მომდევნო ორი სხდომა (სექტემბერი, ოქტომბერი) განაკვეთი უცვლელად რჩებოდა, რადგან სები ორნიშნა ინფლაციას თითქმის სრულად „ეგზოგენურ და ერთჯერად ფაქტორებს“ უკავშირებდა და დაკრედიტების ზრდის მიუხედავად მოთხოვნის მხრიდან ინფლაციურ წნეხს გამორიცხავდა. თუმცა მონეტარული პოლიტიკა სათანადოდ მკაცრი არ აღმოჩნდა, რათა ინფლაცია დაეთრგუნა. ამ პერიოდში სამომხმარებლო ფასების ზრდის ტემპი მზარდი იყო. ამ ფონზე გასული წლის ბოლოს მონეტარული განაკვეთი 10.5%-მდე გაიზარდა, მაგრამ უკვე 2022 წლის 02 თებერვლის სხდომაზე განაკვეთი უცვლელი დარჩა. მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის ბოლო სხდომა 30 მარტს გაიმართა, რომლის შემდეგ რეფინანსირების განაკვეთი 11.0%-მდე გაიზარდა. აღნიშნული ცენტრალურმა ბანკმა შეცვლილი გარემოებით, კერძოდ, რუსეთის მიერ უკრაინაში შეჭრით და ამის გამო გლობალურად ინფლაციური მოლოდინების ზრდით ახსნა.
თურქეთში კი ინფლაცია ბოლო რამდენიმე წელის მძიმე პრობლემაა. ჯერ კიდევ პანდემიამდე, 2019 წელს თურქეთში საშუალო წლიური ინფლაცია 15.5% იყო, რაც უკვე 2020 წელს 12.3%-მდე შემცირდა. თუმცა გასული წლიდან ინფლაცია ბოლო ორი ათწლეულის რეკორდისკენ დაიძრა. 2021 წელს საშუალო წლიური ინფლაცია 19.4% იყო. წლის ბოლოს, დეკემბერში სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდა 36.1%-ს მიაღწია, ხოლო უკვე მიმდინარე წლის იანვარში ფასების ზრდის ტემპი 48.7%-ს მიუახლოვდა. თებერვალში სამომხმარებლო ფასების დონის წლიურმა ზრდამ 54.4% შეადგინა. მარტში კი სამომხმარებლო ფასების წლიური ზრდა 61.2%-ია, რაც ბოლო ორი ათწლეულის ანტი-რეკორდია. მიუხედავად იმისა, რომ ინფლაცია მზარდი იყო, ხოლო ინფლაციური მოლოდინები ნარჩუნდებოდა, ცენტრალური ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას ამსუბუქებდა.
თურქეთში მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირება 19.0%-დან დაიწყო. ჯერ კიდევ ნაჯიმ აგბალის მმართველობის პირობებში პოლიტიკის განაკვეთი 17.0%-დან გაიზარდა, რაც ამ უკანასკნელის შაჰაპ კავჩიოღლუთი ჩანაცვლების მიზეზი გახდა, რომელიც მანამდე პრეზიდენტ ერდოღანის პოზიციის მედიით მხარდაჭერით იყო გამორჩეული. მოგვიანებით, როცა ცენტრალური ბანკის ახალი მმართველის პირობებში პოლიტიკის განაკვეთის შემცირება დაიწყო, ამან კიდევ ორი ვიცე-მმართველი შეიწირა. მათგან ერთი, უგურ ნამიკ კუჩუკი ღიად შეეწინააღმდეგა მონეტარული პოლიტიკის შემსუბუქებას. ამ დროისთვის თურქეთის ცენტრალური ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის ბოლო სხდომა 14 აპრილს გაიმართა, სადაც წინა სამი სხდომის მსგავსად, პოლიტიკის განაკვეთი 14.0%-იანი ნიშნულით, უცვლელი დარჩა. აღნიშნულს კი გასული წლის ბოლოს ზედიზედ სამჯერ მონეტარული განაკვეთის მკვეთრი შემცირება უძღოდა.
გრაფიკი 2: მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, ბოლო სამი გადაწყვეტილება (%)
წყარო: ცენტრალური ბანკები
2021 წლის პირველი ნახევარში აზერბაიჯანი რეგიონიდან გამორჩეული იყო, რადგან ამ პერიოდში დაბალი ინფლაციით ხასიათდებოდა. თუმცა უკვე წლის ბოლოსთვის სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდა ორნიშნა მაჩვენებელი გახდა. კერძოდ, გასული წლის ოქტომბრიდან ინფლაცია ორნიშნა და მზარდი იყო. თებერვალში წლიური ინფლაცია შემცირებული, 11.9% იყო, მაგრამ მარტში აღნიშნული 12.1%-მდეა გაზრდილი. მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანში ინფლაციას მზარდი ტენდენცია ახასიათებდა, ცენტრალური ბანკი 2020 წლის დეკემბრიდან 2021 წლის სექტემბრამდე პოლიტიკის განაკვეთს დაბალ ნიშნულზე, 6.25%-ზე უცვლელად ტოვებდა. აღნიშნულს კი სების მსგავსად, ფასების ზრდის უფრო მაღალ ტემპს „საგარეო ფაქტორებს უკავშირდებოდა. თუმცა, სექტემბრიდან აზერბაიჯანის ცენტრალური ბანკი პოლიტიკის განაკვეთს ზრდის, რაც ბოლო 18 მარტის სხდომაზე 7.75%-მდე გაიზარდა. ბოლოს წინა, 28 იანვრის სხდომაზეც რეფინანსირების განაკვეთი 7.5%-მდე იყო გაზრდილი.
პანდემიამდე პერიოდში სომხეთი დაბალი ინფლაციით და ხშირ შემთხვევაში დეფლაციით გამოირჩეოდა. ჯერ კიდევ 2020 წელსაც სომხეთში სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდა სამეზობლოში ყველაზე დაბალი იყო, რაც უკვე 2021 წელს საშუალოდ 7.2%-ს შეადგენდა. სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდის ტემპმა შემცირება ჯერ კიდევ დეკემბერში დაიწყო, რაც უკვე იანვარში 7.1%-ს შეადგენდა. თებერვალში სომხეთის წლიური ინფლაციის მაჩვენებელი კიდევ უფრო მეტით, 6.5%-მდე იყო შემცირებული, მაგრამ მარტში აღნიშნულმა 7.4% შეადგინა. მიუხედავად იმისა, რომ გასულ თვეს ინფლაციის დონე გაზრდილია, სამეზობლოში ის კვლავ ყველაზე დაბალ ნიშნულად რჩება. აღნიშნული მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების შედეგია. ჯერ კიდევ 2020 წლის სექტემბერში სომხეთის ცენტრალური ბანკის მიერ მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი 4.25%-ით იყო განსაზღვრული, რომელიც უკვე 2021 წლიდან ინტენსიურად იზრდებოდა. ცენტრალურმა ბანკმა რეფინანსირების განაკვეთი 01 თებერვალს 8.0%-მდე გაზარდა, ხოლო უკვე 15 მარტს, უკრაინაში რუსეთის შეჭრის გამო შექმნილი განუსაზღვრელობის და ინფლაციური მოლოდინების გამო, 9.25%-მდე. ეს კი 2015 წლის შემდეგ ყველაზე მაღალი განაკვეთია.
რაც შეეხება რუსეთს, ჯერ კიდევ 2020 წლის აპრილიდან ინფლაციის მაჩვენებელი იზრდება. გასული წელის მარტში, როცა სამომხმარებლო ფასების დონის წლიურმა ზრდამ 5.9% შეადგინა, ამით 2019 წლიდან მოყოლებული ყველზე მაღალი მაჩვენებელი მოინიშნა. აღნიშნულის შემდეგ, რუსეთში წლიური ფასების ზრდის ტემპი თანდათან მატულობს, რამაც მიმდინარე წლის თებერვალში 9.2% შეადგინა, ხოლო მარტში ინფლაციამ 16.7%-ს მიაღწია. შესაბამისად, თურქეთის შემდეგ სამეზობლოდან ყველაზე მაღალი ინფლაცია რუსეთშია. მაღალი ინფლაციის საპასუხოდ რუსეთის ცენტრალურმა ბანკმა პოლიტიკის გამკაცრება გასული წლის აპრილიდან დაიწო, რაც ფასების ზრდის ტემპის შენელებაში არ ასახულა. ბანკის დირექტორთა საბჭომ დეკემბერი და იანვრის სხდომებზე მონეტარული განაკვეთი 1.0 – 1.0 პ.პ.-ებით, 9.5%-მდე გაზარდეს. აღნიშნულის შემდეგ, რუსეთში ინფლაციის შემცირების მოლოდინი არსებობდა, მაგრამ უკრაინაში შეჭრის გამო რუსეთის საფინანსო სექტორზე და მათ შორის, ცენტრალურ ბანკზე დაწესებული სანქციების გამო მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა. ამ ფონზე, ცენტრალურმა ბანკმა 28 თებერვალს პოლიტიკის განაკვეთი 20.0%-მდე გაიზარდა, რაც უკვე 08 აპრილს მოულოდნელად 17.0%-მდე შეამცირა.
ამდენად, გასული წლის მეორე ნახევრიდან რეგიონის ყველა ქვეყნის სამომხმარებლო ფასების დონე უფრო სწრაფად იზრდება. თუმცა თურქეთსა და საქართველოში ინფლაციის მზარდი ტემპი უფრო ადრეულ პერიოდს უკავშირდება. სამომხმარებლო ფასების ზრდის მაღალი ტემპის საპასუხოდ რეგიონის ცენტრალურმა ბანკებმა პოლიტიკის გამკაცრება წლის პირველი კვარტლის და მეორეს დასაწყისიდან დაიწყეს. პოლიტიკის განაკვეთის ზრდა შედარებით ადრე დაიწყო სომხეთმა, სადაც ინფლაცია სამეზობლოდან ყველაზე დაბალ ნიშნულს იკავებს.
უშუალოდ მარტში, სამეზობლოდან ინფლაცია მხოლოდ საქართველოში იყო 1.9 პროცენტული პუნქტით შემცირებული. დანარჩენ ქვეყნებში კი წინა თვესთან შედარებით გაზრდილია. ასეთი ზრდა თურქეთის შემთხვევაში 6.7 პროცენტული პუნქტია, ხოლო რუსეთში კი - უფრო მეტი, 7.5 პროცენტული პუნქტი. რაც შეეხება მონეტარულ პოლიტიკას, ბოლო გადაწყვეტილებით, ეს უკანასკნელი თურქეთში უცვლელია, ხოლო რუსეთში მკვეთრი გამკაცრების შემდეგ შემცირდა. საქართველო, სომხეთი და აზერბაიჯანში რეფინანსირების განაკვეთი გაიზარდა.
