ინტერნეტი თანამედროვე ადამიანის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი გახდა - ყოველდღიურად მას სამუშაოდ, კომუნიკაციისთვის, გართობისა და ინფორმაციის მოძიებისთვის ვიყენებთ. თუმცა, რამდენად ვზრუნავთ ციფრულ სამყაროში საკუთარ უსაფრთხოებაზე?
კიბერუსაფრთხოება არ არის მხოლოდ დიდი კორპორაციების ან სახელმწიფო უწყებების საზრუნავი საკითხი. ის ეხება ყველას, ვინც ინტერნეტს იყენებს. 2023 წლის მონაცემებით, ყოველ 39 წამში ერთი კიბერშეტევა ხდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ სანამ თქვენ ამ სტატიას კითხულობთ, პარალელურად რამდენიმე ათეული შეტევა უკვე განხორციელდა.
კიბერდანაშაული მრავალფეროვანია: დაწყებული მარტივი ფიშინგ წერილებიდან, დამთავრებული რთული პროგრამული უზრუნველყოფით, რომელიც პირად მონაცემებს იპარავს. ამ საფრთხეებისგან თავის დასაცავად აუცილებელია ძირითადი წესებისა და პრინციპების ცოდნა. სწორედ ამიტომ, ამ ბლოგში კიბერსაფრთხეების ძირითად სახეებს გაგაცნობთ და გეტყვით, თუ როგორ დაიცვათ თავი ამ მავნე პრაქტიკისაგან.
რა არის კიბერუსაფრთხოება და რატომ არის ის მნიშვნელოვანი?
კიბერუსაფრთხოება არის კომპლექსური სფერო, რომელიც მოიცავს ტექნოლოგიებს, პროცესებსა და პრაქტიკებს, რომლებიც ინფორმაციული აქტივების დასაცავადაა შექმნილი.
თანამედროვე სამყაროში, სადაც ციფრული ტექნოლოგიები ცხოვრების თითქმის ყველა ასპექტს მოიცავს, კიბერუსაფრთხოების მნიშვნელობა განუზომლად იზრდება. ყოველდღიურად, მილიონობით ადამიანი იყენებს ინტერნეტს სამუშაოდ, ფინანსური ოპერაციების განსახორციელებლად, სოციალური ურთიერთობებისთვისა და ინფორმაციის გასაზიარებლად. ეს ნიშნავს, რომ უზარმაზარი რაოდენობის პერსონალური და კონფიდენციალური ინფორმაცია ინახება და გადაიცემა ციფრულ სივრცეში.
კიბერუსაფრთხოების მნიშვნელობა რამდენიმე ძირითადი ფაქტორით აიხსნება:
პირადი ინფორმაციის დაცვა: კიბერუსაფრთხოება იცავს მომხმარებლების პერსონალურ მონაცემებს - საბანკო ინფორმაცია, სოციალური უსაფრთხოების ნომრები და სამედიცინო ჩანაწერები და ა.შ - არასანქცირებული წვდომისა და გამოყენებისგან;
ფინანსური დანაკარგების პრევენცია: კიბერშეტევებმა შეიძლება გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი ფინანსური ზარალი როგორც ინდივიდებისთვის, ასევე ორგანიზაციებისთვის. ეფექტური კიბერუსაფრთხოების ზომები ამცირებს ამ რისკს;
რეპუტაციის დაცვა: კიბერშეტევა შეიძლება ამა თუ იმ ორგანიზაციის რეპუტაციის დამანგრეველი ფაქტორი აღმოჩნდეს. მომხმარებლები და პარტნიორები კარგავენ ნდობას კომპანიის მიმართ, რომელმაც ვერ შეძლო მონაცემების დაცვა;
ეროვნული უსაფრთხოება: სახელმწიფო დონეზე, კიბერუსაფრთხოება წარმოადგენს ეროვნული უსაფრთხოების მნიშვნელოვან კომპონენტს, რადგან იცავს ქვეყანას სხვა სახელმწიფოების ან ტერორისტული ჯგუფების მიერ განხორციელებული შეტევებისაგან;
კიბერსაფრთხეების მზარდი რაოდენობისა და კომპლექსურობის გათვალისწინებით, კიბერუსაფრთხოება არ არის მხოლოდ IT დეპარტამენტების ან დიდი ორგანიზაციების ინტერესი. ეს არის საკითხი, რომელიც ეხება ყველას, ვინც იყენებს ციფრულ ტექნოლოგიებს. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ თითოეულმა მომხმარებელმა გაიაზროს კიბერუსაფრთხოების მნიშვნელობა და მიიღოს ზომები საკუთარი ციფრული უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.
ყველაზე გავრცელებული კიბერსაფრთხეები
მიუხედავად იმისა, რომ კიბერ შეტევების ფორმები მუდმივად ვითარება, მაინც არსებობს რამდენიმე ძირითადი ტიპის საფრთხე, რომელიც განსაკუთრებით გავრცელებულია.
მაგალითად, ფიშინგი ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ კიბერსაფრთხეა. ეს არის მეთოდი, რომლის დახმარებითაც თაღლითები მგრძნობიარე ინფორმაციის, მომხმარებლის სახელების, პაროლების ან საკრედიტო ბარათის მონაცემების, მოპოვებას ცდილობენ. ისინი ხშირად იყენებენ ყალბ ელ-ფოსტას ან ვებ-გვერდებს, რომლებიც სანდო წყაროების მსგავსად გამოიყურება. მაგალითად, მომხმარებელმა შეიძლება მიიღოს ელ-ფოსტა, რომელიც მათი ბანკიდან გამოგზავნილს ჰგავს და ანგარიშის დეტალების გადამოწმებას ითხოვს.
მავნე პროგრამული უზრუნველყოფა, ანუ მალვეარი, კიდევ ერთი სერიოზული საფრთხეა. ეს ტერმინი მოიცავს სხვადასხვა ტიპის მავნე პროგრამებს, როგორიცაა ვირუსები, ტროიანები და გამომძალველი პროგრამები (რანსომვეარი). მალვეარი შეიძლება მოხვდეს მოწყობილობაში ელ-ფოსტის დანართების, არასანდო ვებ-გვერდების ან დაინფიცირებული პროგრამების გადმოწერით. მაგალითად, რანსომვეარი შიფრავს მომხმარებლის ფაილებს და ითხოვს გამოსასყიდს მათ გასათავისუფლებლად.
Man in the Middle Attack (MitM) შეტევები კი ხდება მაშინ, როდესაც თავდამსხმელი ,,იჭერს" კომუნიკაციას ორ მხარეს შორის. ეს განსაკუთრებით საშიშია არადაცულ Wi-Fi ქსელებში. მაგალითად, საჯარო კაფეში არადაცული Wi-Fi-ის გამოყენებისას, თავდამსხმელმა შეიძლება თვალყური ადევნოს მომხმარებლის ონლაინ აქტივობას და მოიპაროს მგრძნობიარე ინფორმაცია.
პაროლის გატეხის შეტევები კვლავ რჩება სერიოზულ პრობლემად. თავდამსხმელები იყენებენ სხვადასხვა ავტომატიზებულ პროგრამებს, რომლებიც უამრავი პაროლის კომბინაციას აწყობს მანამ, სანამ სწორს არ იპოვის.
DDoS (Distributed Denial of Service) შეტევები მიმართულია ვებ-სერვისების ან ქსელების გათიშვისკენ. თავდამსხმელები იყენებენ მრავალ დაინფიცირებულ მოწყობილობას (ბოტნეტს), რათა სამიზნე სისტემა მოთხოვნებით გადაიტვირთოს, რაც საბოლოოდ იწვევს მის გათიშვას იწვევს.
ამ საფრთხეების ცოდნა პირველი ნაბიჯია მათგან თავის დასაცავად. შემდეგ ნაწილებში განვიხილავთ კონკრეტულ სტრატეგიებს და საუკეთესო პრაქტიკებს, რომლებიც დაგეხმარებათ, კიბერუსაფრთხოება გაზარდოთ.
როგორ დავიცვათ თავი ინტერნეტში: მარტივი რჩევები ყველასთვის
გამომდინარე იქიდან, რომ ინტერნეტ სივრცე ყველა ადამიანის ცხოვრებაში არსებობს, კიბერსაფრთხეები თითოეულ ჩვენგანზე ვრცელდება. კარგი ამბავი ისაა, რომ არსებობს მარტივი გზები, რომლებიც დაგვეხმარება თავის დაცვაში.
ძლიერი პაროლების გამოყენება
პაროლის სიძლიერე თავდაცვის საწყისი და მნიშვნელოვანი ეტაპია. კარგი პაროლი უნდა იყოს:
- გრძელი (მინიმუმ 12 სიმბოლო);
- შეიცავდეს დიდ და პატარა ასოებს;
- შეიცავდეს ციფრებს;
- შეიცავდეს სიმბოლოებს (მაგალითად, !, @, #, $).
მაგალითად, ,,MiyvarsCxeliYava2023!" არის ბევრად უკეთესი, ვიდრე "password123" ან ,,123456789”. კარგი იდეაა გამოიყენოთ ფრაზა, რომელიც თქვენთვის ადვილი დასამახსოვრებელია, მაგრამ სხვებისთვის ძნელი გამოსაცნობი. ნუ გამოიყენებთ ოჯახის წევრებისა და საკუთარ სახელებს, დაბადების დღეების, ქორწინების ან ა.შ თარიღებს.
სხვადასხვა პაროლების გამოყენება
ბევრი ადამიანი იყენებს ერთსა და იმავე პაროლს ყველა ანგარიშისთვის. ეს ძალიან სახიფათოა. ეს იგივეა, რომ თქვენს ყველა საკუთრებას, სახლის, მანქანასა თუ სეიფს ერთი და იგივე გასაღები ჰქონდეს. ამიტომ, ამის ნაცვლად:
- გამოიყენეთ უნიკალური პაროლი ყველა მნიშვნელოვანი ანგარიშისთვის (განსაკუთრებით ელ-ფოსტა, ონლაინ ბანკინგი და სოციალური მედია);
- თუ ბევრი პაროლის დამახსოვრება გიჭირთ, გამოიყენეთ პაროლების მენეჯერი. ეს არის სპეციალური პროგრამა, რომელიც უსაფრთხოდ ინახავს თქვენს ყველა პაროლს.
ორმაგი დაცვის გამოყენება
ორმაგი დაცვა, იგივე ორფაქტორიანი აუთენტიფიკაცია, არის დამატებითი უსაფრთხოების ზომა. ის მუშაობს ასე:
- პირველ რიგში, შეიყვანთ თქვენს პაროლს;
- შემდეგ, სისტემა გთხოვთ დამატებით კოდს;
- ეს კოდი ჩვეულებრივ იგზავნება თქვენს ტელეფონზე SMS-ით, მეილით ან სპეციალური აპლიკაციით.
ეს ნიშნავს, რომ მაშინაც კი, თუ ვინმე გამოიცნობს თქვენს პაროლს, ის მაინც ვერ შეძლებს თქვენს ანგარიშში შესვლას ტელეფონის გარეშე. ეს ძალიან ჰგავს ბანკის ბარათიდან ფულის გამოტანას - გჭირდებათ როგორც ბარათი, ასევე PIN კოდი.
სიფრთხილე ელ-ფოსტასთან
ელ-ფოსტა ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული გზაა, რომლითაც თაღლითები ცდილობენ თქვენი ინფორმაციის მოპოვებას ცდილობენ. რამდენიმე რჩევა:
- ნუ ენდობით მეილს, რომელიც გთხოვთ სასწრაფო მოქმედებას ან პირადი ინფორმაციის მიწოდებას;
- კარგად შეამოწმეთ გამომგზავნის მისამართი. დამნაშავეები ხშირად იყენებენ მისამართებს, რომლებიც ძალიან ჰგავს ნამდვილს;
- ნუ დააჭერთ უცნობ ბმულებს. თუ ბმული საეჭვოდ გეჩვენებათ, შეგიძლიათ მაუსი მიიტანოთ მასთან (დაჭერის გარეშე) და ნახოთ, სად გადაგიყვანთ სინამდვილეში;
- ნუ გახსნით უცნობ დანართებს, განსაკუთრებით თუ ისინი .exe ფაილებია.
პროგრამების განახლება
პროგრამების განახლებები ხშირად გაუმჯობესებულ უსაფრთხოების სისტემებს გულისხმობს.
- ჩართეთ ავტომატური განახლებები თქვენს კომპიუტერზე, ტელეფონზე და სხვა მოწყობილობებზე;
- განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეთ ოპერაციული სისტემის და ბრაუზერის განახლებებს;
- ნუ გადადებთ განახლებებს - დაუყოვნებლივ დააინსტალირეთ, როცა შემოგთავაზებენ.
ანტივირუსული პროგრამის გამოყენება
ანტივირუსული პროგრამა ერთგვარი დაცვის სისტემაა თქვენი კომპიუტერისათვის. ის მუდმივად ეძებს და ებრძვის საფრთხეებს.
- დააინსტალირეთ სანდო ანტივირუსული პროგრამა;
- რეგულარულად განაახლეთ ის;
- ჩაატარეთ სრული სკანირება თქვენს კომპიუტერზე მინიმუმ კვირაში ერთხელ.
გამოიჩინეთ სიფრთხილე საჯარო Wi-Fi-სთან
საჯარო Wi-Fi ქსელები, როგორიცაა კაფეებში ან აეროპორტებში, ხშირად არ არის დაცული. ეს ნიშნავს, რომ გარეშე პირებს თქვენი ონლაინ აქტივობის გაგება შეუძლიათ.
- არ შეასრულოთ მნიშვნელოვანი ოპერაციები (მაგალითად, ონლაინ ბანკინგი ან შესყიდვები) საჯარო Wi-Fi-ზე;
- თუ აუცილებლად გჭირდებათ საჯარო Wi-Fi-ს გამოყენება, გამოიყენეთ VPN (ვირტუალური პირადი ქსელი). VPN შიფრავს თქვენს მონაცემებს და იცავს მათ თვალთვალისგან.
სოციალური მედიის უსაფრთხოება
როგორც წესი, სოციალურ მედიაში გაზიარებული ინფორმაცია ბევრ პირად მონაცემს შეიცავს ხოლმე, რამაც შეიძლება საფრთხე შეგიქმნათ.
- გადახედეთ თქვენი კონფიდენციალურობის პარამეტრებს. დარწმუნდით, რომ თქვენს პოსტებს მხოლოდ ის ადამიანები ხედავენ, ვისაც თქვენ ენდობით;
- ნუ გააზიარებთ ძალიან პირად ინფორმაციას, როგორიცაა თქვენი მისამართი ან დაბადების თარიღი;
- ფრთხილად იყავით უცნობი ადამიანების მეგობრობის მოთხოვნებთან. ზოგჯერ თაღლითები ქმნიან ყალბ პროფილებს ინფორმაციის მოსაპოვებლად.
ყურადღებით იყავით ონლაინ შოპინგისას
ონლაინ შოპინგი ძალიან მოსახერხებელია, მაგრამ ასევე შეიცავს რისკებს.
- ყიდვის დროს დარწმუნდით, რომ ვებ-გვერდის მისამართი იწყება "https://" და არა უბრალოდ "http://" (ეს ნიშნავს, რომ კავშირი დაცულია);
- გამოიყენეთ სანდო ონლაინ მაღაზიები. თუ საიტი უცნობია, მოძებნეთ მიმოხილვები სხვა მომხმარებლებისგან;
- ნუ შეინახავთ თქვენი საკრედიტო ბარათის ინფორმაციას ვებ-გვერდებზე. ყოველ ჯერზე ხელახლა შეყვანა უფრო უსაფრთხოა.
ამ რჩევების გათვალისწინების შედეგად, მინიმუმამდე დაიყვანთ პირადი ინფორმაციის გავრცელების რისკებს.. უსაფრთხოება ინტერნეტში არის პროცესი და არა ერთჯერადი ქმედება. რეგულარულად გადახედეთ და განაახლეთ უსაფრთხოების ზომები, რათა დარწმუნდეთ, რომ თქვენ და თქვენი პირადი ინფორმაცია დაცულია.
