„არ შეიძლება ქვეყანა მხოლოდ ერთ სექტორს ეყრდნობოდეს“ - თინათინ ახვლედიანი „ქალების ნარატივში“
-რა შეიცვალა თქვენთვის „ქალების ნარატივში“ ბოლო სტუმრობის შემდეგ?
-უკვე ვარ ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, ვარშავის უნივერსიტეტში ლექციებს ისევ ვკითხულობ. ევროპული პოლიტიკის კვლევის ცენტრში ვარ მკვლევარი და ამ კუთხით ვფარავ საქართველოსაც.
-განვიხილოთ ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობაც...
-ვფიქრობ, ამას სტატისტიკური ინფორმაცია კარგად გვიჩვენებს, ვარდნა ორნიშნა რიცხვია. ეს საკმაოდ მაღალია რეგიონში. პროგნოზი ასეთი ცუდი არ იყო, ჩვენ ველოდებოდით წლის დასრულებას, ვთქვათ, 5%-იანი ვარდნით, წინასწარი მონაცემებით, 6%-ზე ავედით. ეს გვიგზავნის იმასთან დაკავშირებით სიგნალებს, რომ არ შეიძლება ქვეყანა ეყრდნობოდეს მხოლოდ ერთ სექტორს. ჩვენი ეკონომიკა დაფუძნებულია ტურიზმზე, სერვისებზე და არ იყო დივერსიფიცირებული. შესაბამისად, პანდემიამ ძალიან მძიმედ „დაარტყა“ ჩვენს ეკონომიკას. ჩვენს ეკონომიკას სჭირდება მწარმოებლობაზე დაფუძნება, მეტი დიფერენციაცია.
-2020 წელს დასაქმებულთა რაოდენობამ 1.242 მილიონი შეადგინა, რაც 54,000-ით (ანუ 4.2%-ით) ნაკლებია, ვიდრე 2019 წელს. დასაქმების ხელშეწყობის მხრივ, ხედავთ გადადგმულ ნაბიჯებს ?
-ეს მარტო პანდემიის გავლენა არაა. თვითონ რიცხვები უნდა დავინახოთ რეგიონულ ჭრილში. რეგიონის 6 ქვეყნიდან, საქართველო პანდემიამდე იყო ბოლოდან მეორე ადგილზე. განსაკუთრებით მაღალია უმუშევრობა ახალგაზრდებში, ყოველი მესამე ახალგაზრდა არის დაუსაქმებელი. ეს ძალიან მაღალი რიცხვია. პანდემიამ ეს მდგომარეობა გაართულა და გაიზარდა უთანასწორობა. უნდა გავყოთ უმუშევრობა რეგიონებსა და დედაქალაქში. საქართველოს მასშტაბით დასაქმებულთა ნახევარი თვითდასაქმებულია. რეგიონებში - სოფლებსა და პატარა ქალაქებში კი თვითდასაქმებულთა რიცხვი 80%-ს აღწევს. ამ ფაქტის უყურადღებოდ დატოვება არ შეიძლება. ჩემი აზრით, საჭიროა პრობლემების იდენტიფიცირება რეგიონულ, ლოკალურ დონეზე და გადაჭრის გზებიც ასევე ლოკალურ დონეზე უნდა დაისახოს. ის რა პრობლემებიც არის თბილისში, ქუთაისში, ბათუმში არ გადაჭრის პრობლემას, მაგალითად, სვანეთში ან რაჭა-ლეჩხუმში. ამას სჭირდება სისტემური კვლევა, ბიზნესთან საუბარი, ასევე, უნივერსიტეტების, პროფესიული განათლების ცენტრების, სკოლების დაკავშირება სამუშაო ბაზართან. მე თავისუფალი ბაზრის მომხრე ვარ, მაგრამ დღეს გვინდა თუ არ გვინდა, თავისუფალ ბაზარს ახასიათებს ერთი მოვლენა - საბაზრო ჩავარდნა. ჩვენ გვაქვს საბაზრო ჩავარდნა, რადგან უმუშევრობა ძალიან მაღალ დონეზეა. აქ მეტი ეკონომიკური პოლიტიკა უნდა დაიგეგმოს და განხორციელდეს.
-მთავრობა ეკონომიკის განვითარების 10-წლიან გეგმაზე მუშაობას დაიწყებს და შექმნის სპეციალურ კომისიას, სადაც მთავრობის წევრებთან ერთად, ბიზნესის წარმომადგენლები და ექსპერტებიც შევლენ. რის გათვალისწინებას ურჩევდით მათ?
-გარდა პრობლემების ლოკალურ დონეზე შესწავლისა, მნიშვნელოვანი ბიზნესთან კომუნიკაცია. გარდა მკვლევრებისა, ბიზნესსაც უნდა ვესაუბროთ. უნდა დაიფაროს არა მხოლოდ მზარდი ბიზნესები, არამედ მცირე და საშუალო ბიზნესებიც, რომლებიც საქართველოს საწარმოების 99%-ს შეადგენენ. გვაქვს ბევრი მცირე ბიზნესი, რომლებიც ვერ იზრდებიან და ქრებიან კიდეც. საჭიროა იმ პრობლემების იდენტიფიკაცია, რაც მათ განვითარებას, თუნდაც, ექსპორტზე გასვლას აფერხებს. აქ, ევროკავშირის კუთხით, შეიძლება რამდენიმე ფაქტორი დავასახელო. მათ შორის, სტანდარტები, რომლებიც საქართველომ გადმოიღო. ეს ძალიან კარგია, მაგრამ როდესაც აგროპროდუქტებზე ვსაუბრობთ, თუნდაც უვნებლობის თვალსაზრისით, სტანდარტების იმპლემენტაცია და მათთან შესაბამისობა, რთულია, წნეხია ბიზნესისთვის და დაკავშირებულია ხარჯებთან, ხშირად ამის ინფრასტრუქტურა არ არსებობს - ლაბორატორია ვერ ექნება მცირე მეწარმეს. სწორედ სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ამ ინფრასტრუქტურაზე ხელმისაწვდომობა. გარდა ამისა, დღეს მცირე და საშუალო ბიზნესს არ აქვს წვდომა გრძელვადიან, დაბალხარჯიან ფინანსებზე. დაბალხარჯიანში ვგულისხმობ იმას, რომ სესხებზე საპროცენტო განაკვეთები საქართველოში ძალიან მაღალია. განვითარებად ქვეყნებთან მიმართებაში საქართველოს აქვს ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი საპროცენტო განაკვეთი. სესხის მომსახურება ხშირად ფაქტობრივად შეუძლებელია. როდესაც მათ არ აქვთ სესხებზე წვდომა, ძალიან რთულია; კაპიტალი არ აქვთ, რომ ბიზნესი განვითარდეს. ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ხელი შეეწყოს ფინანსური და ციფრული წიგნიერების ამაღლებას, როგორც ბიზნესებში, ასევე მომხმარებლებში. ამ კუთხითაც, სამუშაო ბევრია.
-რა მდგომარეობაა საქართველოში ინტერნეტიზაციის თვალსაზრისით?
-საქართველოს მართლა ძალიან დიდი შედეგები აქვს ციფრული კუთხით განვითარებაში, მაგრამ ინტერნეტიზაციის პრობლემა ძალიან დიდია. ეს პრობლემა არ არის მაგალითად, თბილისში, ბათუმში, მაგრამ თუ გადავხედავთ რეგიონებს, მაგალითად, სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუმში ინტერნეტიზაცია არის მხოლოდ 15%. შესაბამისად, მთიან რეგიონებში უნდა განვითარდეს ინტერნეტინფრასტრუქტურა. კარგია ის, რომ საქართველოს 2020-2025 წლისთვის აქვს სამოქმედო გეგმა, რომ უზრუნველყოს სახელმწიფოს დაფარვა მეოთხე თაობის ინტერნეტით. ამ ამბიციური გეგმის სრულყოფას სჭირდება 600 მილიონი დოლარის მობილიზება, ამიტომ საჭიროა თანხების ოპერატიულად მოძიება.
აღვნიშნავ, რომ ინფრასტრუქტურის გარდა, პრობლემა გვაქვს ციფრული წიგნიერების თვალსაზრისითაც. სამწუხაროდ, საქართველოში ყოველ მეხუთე ოჯახს ინტერნეტთან წვდომა არ აქვს. ჩვენ ხშირად ისევ თბილისს და დიდ ქალაქებს ვუყურებთ, მაგრამ სოფლად ეს ისევ პრობლემაა. ამასთან, საქართველოში ოჯახების მესამედ კომპიუტერი არ გააჩნია და გამოკვლევების საფუძველზე, ვისაც აქვს, მათი ნახევარი აცხადებს, რომ არ აქვთ კომპიუტერის სრულყოფილად გამოყენების საბაზისო უნარები.
-როგორია საქართველოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებები ევროკავშირის აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფარგლებში და განვითარდა თუ არა საქართველოს ეკონომიკა ამ თანამშრომლობის შედეგად?
-ძალიან დიდი შედეგი და პროგრესი გვაქვს; კანონმდებლობის გადმოღების კუთხით, საქართველო რეგიონში საუკეთესოა, მაგრამ ჩვენი პრობლემაა ამ კანონების იმპლემენტაცია. აღსრულება რჩება პრობლემად. რომ გადავხედოთ, თუნდაც, საბაჟო კოდექსი გვაქვს, ვაჭრობაც გაიზარდა ნომინალური კუთხით, მაგრამ ქართული საწარმოების მხოლოდ 0,6%-ს გააქვს პროდუქცია ევროკავშირის ბაზარზე. არ გვაქვს, მაგალითად, მასშტაბის ეკონომიურობა, რომ დანახარჯი იყოს დაბალი, ამას ემატება ტრანსპორტის ხარჯები, სტანდარტებთან შესაბამისობისთვის გაწეული დანახარჯები და პროდუქცია ევროკავშირის ბაზარზე აღარაა კონკურენტუნარიანი. ევროკავშირმა ბევრი დახმარება გამოუყო საქართველოს პანდემიის დროსაც, მაგრამ ეს საქართველოს მთავრობის მანდატია, რომ ისეთი ეკონომიკური პოლიტიკა გაატაროს, რომ გამოიყენოს ეს კანონმდებლობა. შედეგი არაა ისეთი თვალსაჩინო, როგორი უნდა იყოს.
-აღნიშნეთ, რომ საქართველოში მაღალი საპროცენტო განაკვეთია. რომელი ქვეყნების ფონზეა ასე?
-თუნდაც, ჩვენი რეგიონის ქვეყნები, სომხეთი, აზერბაიჯანი, უკრაინა, მოლდოვა, ასევე, განვითარებადი ქვეყნები ცენტრალურ ევროპასა და აზიაში. ჩვენი საპროცენტო განაკვეთები 2-3-ჯერ მაღალია. ძალიან დიდი სხვაობა გვაქვს, რაც ძალიან ცუდია. ჩემს ერთ-ერთ მიმდინარე კვლევაში ვსაუბრობდი, რომ ზუსტად აქ არის სახელმწიფოს როლი, რომ სუბსიდირება შეეხოს საპროცენტო განაკვეთს ან შეიქმნას ფონდები, რომლებიც გარანტორად ჩაუდგებიან ბიზნესებს, რომლებიც ვერ იღებენ სესხს, რადგან მომსახურება არის ძალიან ძვირი.
-აქვს ამას გრძელვადიანი ეფექტი?
-თავისთავად, ეს არის ძალიან აპრობირებული მეთოდი. არსებობს ევროკავშირის საინვესტიციო ბანკი, შეიქმნა საინვესტიციო ფონდი რამდენიმე წლის წინ, რომელიც ემსახურება იმას, რომ მცირე და საშუალო ბიზნესები გაიზარდონ.
-ვარშავის უნივერსიტეტში კითხულობთ ლექციებს; საქართველოს რეალობას რომ შევადაროთ, რა ძირითადი სხვაობაა განათლების სისტემის კუთხით?
-მე-6 წელი დაიწყო, რაც ვარშავის უნივერსიტეტში მიწვეული ლექტორი ვარ. მიდგომა სტუდენტებისა და პროფესორებისგან, თუ რას უნდა ემსახურებოდეს განათლება - იქ არის მიდგომა არა ფაქტების შესწავლის, არამედ აზროვნების განვითარების თვალსაზრისით. მინდა ვთქვა, რომ ქულა არაა საბოლოო შეფასება, არამედ ის, თუ რა გვრჩება გონებაში. საქართველოში ბევრი კარგი პროფესორი გვყავს და მათაც აკლიათ სტუდენტებისგან ჩართულობა.
ასევე გასათვალისწინებელია იერარქიის ფაქტორი. ჩვენთან ეს კიდევ შეიმჩნევა, რაც სწორი არაა. ჩვენ უნდა ვიყოთ თანაბრები - სტუდენტები და პროფესორები.
-სამომავლოდ სად ხედავთ თავს?
-საუკეთესო კვლევის ცენტრში ვმუშაობ, თუნდაც, შარლ მიშელი ჩვენი ხშირი სტუმარია. ჩემი დაწერილი კვლევა მას გაეგზავნა და ვგეგმავთ კიდეც ღონისძიებას.
ვისურვებდი, რომ საქართველოში წავიკითხო ლექციები, ამ კუთხით, რაღაც პროგრესიც არის. 2020 წელს დავიწყე თანამშრომლობა საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტთან, ძალიან კარგი გუნდია და მიხარია მათთან თანამშრომლობა და ვისურვებდი, რომ უნივერსიტეტებთანაც მეტად ვიყო ჩართული.
სტუმარი: თინათინ ახვლედიანი - ევროპული პოლიტიკის კვლევის ცენტრის (CEPS) მკვლევარი, ვარშავის უნივერსიტეტის ლექტორი
