საქართველოს სახელმწიფო შესყიდვებში არსებული ბევრი მნიშვნელოვანი დადებითი მხარის მიუხედავად, სისტემა ჯერ კიდევ საჭიროებს დახვეწას, - განცხადებას საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო აკეთებს. არასამთავრობოში განმარტავენ, რომ დღეს მოქმედი სისტემის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაკლი შესყიდვებში მონაწილე არაკეთილსინდისიერი კომპანიებისადმი არასაკმარისად მკაცრი მიდგომაა.
"დღესდღეობით, ასეთი პრობლემების პრევენციის გზა მხოლოდ „შავი სიაა“, რომელში მოხვედრილ კომპანიებს ერთი წლის განმავლობაში სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობის უფლება არ აქვთ. თუმცა, „შავ სიაში“ შემავალი კომპანიის მფლობელებს შეუძლიათ, სხვა კომპანია დააფუძნონ და ისე მიიღონ შესყიდვებში მონაწილეობა ან „გაშავებული“ კომპანიით ქვეკონტრაქტორები გახდნენ. ქვეკონტრაქტორების გამოყენების არაგონივრული პრაქტიკა კიდევ ერთი პრობლემაა, რომელზეც უკვე წერდა „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“.
კარგი საერთაშორისო პრაქტიკისგან განსხვავებით, საქართველოში კორუფციაზე და თაღლითობაზე ნასამართლევ პირებს სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობა არ ეზღუდებათ. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა კანონსაწინააღმდეგო ფაქტები სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობისას გამოვლინდა. სწორედ ამ საკითხს ეხება წინამდებარე სტატია.
პრობლემის ანალიზი
აღმოსავლეთ ევროპის და ცენტრალური აზიის ანტიკორუფციული ქსელი, რომელიც ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ბაზაზე შეიქმნა და რომლის წევრიც საქართველოც არის, 2017 წლის ანგარიშში, საქართველოს რეკომენდაციას აძლევს, რომ კორუფციასთან დაკავშირებული კომპანიების და მათი მენეჯმენტის სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობა უნდა შეიზღუდოს.
ასევე, ევროპის საბჭოს რეკომენდაციით, „შავ სიაში“ კომპანიის ყოფნის ვადა უნდა გაგრძელდეს ერთ წელზე მეტად და სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობა კომპანიასთან ერთად, კომპანიის მფლობელებსაც უნდა შეეზღუდოთ, რადგან სხვა კომპანიით ვერ შეძლონ კონტრაქტების დადება.
საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების დღის წესრიგით, კორუფციასთან დაკავშირებული იურიდიული პირების და მათი მფლობელების სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობის შეზღუდვის ვალდებულება არ გვაქვს. თუმცა, 2015 წელს ევროკავშირმა მიიღო დირექტივა, რომელმაც წევრ ქვეყნებში კორუფციაში მხილებული კომპანიების და მათი მფლობელების სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობა შეზღუდა. მომავალში მაღალია ალბათობა იმისა, რომ ამ დირექტივასთან ქართული კანონმდებლობის შესაბამისობაში მოყვანა გახდეს საჭირო.
გარდა იმისა რომ სახელმწიფო შესყიდვებში კორუფციასთან დაკავშირებული პირების მონაწილეობის შეზღუდვა ბოლო წლებში ევროპული ქვეყნების პრაქტიკა ხდება და საქართველოსაც რეკომენდაციას უწევენ, ამ წესის გატარების აუცილებლობაზე მიანიშნებს საქართველოს სახელმწიფო შესყიდვების პრაქტიკაც. განვიხილავთ სამ შემთხვევას, სადაც არა უბრალოდ კორუფციის გამო ნასამართლევი პირები აგრძელებენ შესყიდვებში მონაწილეობის მიღებას და გამარჯვებას, მეტიც ისინი სწორედ სახელმწიფო შესყიდვებში აღმოჩენილი ფაქტების გამო გასამართლდნენ.
სამწუხაროდ, საქართველოში ის მინიმალური სტანდარტიც კი არ გვაქვს, რომ თუნდაც, მხოლოდ სახელმწიფო შესყიდვებში აღმოჩენილი დარღვევების გამო გასამართლებულ პირებს შეეზღუდოთ მომავალ ტენდერებში მონაწილეობა.
შპს „გეო-გრუპი“
2014 წლის ოქტომბერში ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურმა ქრთამის აღების ფაქტზე ხულოს მუნიციპალიტეტის გამგეობის ადმინისტრაციული სამსახურის შესყიდვების განყოფილების მთავარი სპეციალისტი, გელა კოჩალიძე დააკავა. გამოძიების თანახმად, მან ხულოს მუნიციპალიტეტის მიერ გამოცხადებულ ელექტრონულ ტენდერში მონაწილე ერთ-ერთი კომპანიის წარმომადგენლისაგან 500 ლარი ქრთამი აიღო და სანაცვლოდ ტენდერში მფარველობას დაჰპირდა.
2017 წლის აპრილში გელა კოჩალიძემ შპს „გეო-გრუპი“ დაარსა, რომლის 60%-იანი წილის მფლობელი და დირექტორი თვითონ არის. დაარსებიდან სამ თვეში კომპანიამ ჯამში 546 000 ლარის ღირებულების სახელმწიფო შესყიდვების სამი ტენდერი მოიგო. სამივე ტენდერი აჭარის ა.რ. მთავრობის საქვეუწყებო დაწესებულება საავტომობილო გზებისა და სამელიორაციო სისტემების მართვის დეპარტამენტის მიერ იყო გამოცხადებული. აღნიშნულ შესყიდვებში „გეო-გრუპს“ კონკურენტები არ ჰყავდა. 2018 წლის იანვარში „გეო-გრუპმა“ ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის 631 700 ლარიანი ტენდერი, ხოლო სექტემბერში ქედის მუნიციპალიტეტის 180 880 ლარიანი ტენდერი მოიგო. პირველ შემთხვევაში ერთი კონკურენტი ყავდა, ხოლო მეორეში უკონკურენტოდ იყო.
დაარსებიდან 2018 წლის პირველ ნოემბრამდე „გეო-გრუპმა“ ჯამში 1 358 580 ლარის კონტრაქტები გააფორმა სახელმწიფო უწყებებთან.
შპს „გრინსერვისი“
2013 წლის დეკემბერში ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურმა ძველი თბილისის რაიონის ყოფილი გამგებელი ლაშა ფურცხვანიძე და მისი ყოფილი მოადგილე კობა ხარშილაძე დააკავა. გამოძიების ვერსიით, ფურცხვანიძემ მოადგილესთან ერთად, 2007 წელს ნაცნობების სახელზე ფიქტიურად დააფუძნეს შპს „გრინსერვისი“, რომლის რეალური მფლობელები და ხელმძღვანელები მისი დაფუძნების დღიდან თავად იყვნენ. შპს „გრინსერვისის“ დაფუძნების ძირითადი მიზანი ის იყო, რომ ამ კომპანიას მონაწილეობა მიეღო და გაემარჯვა ძველი თბილისის გამგეობის მიერ გამოცხადებულ გამწვანებითი სამუშაოების ტენდერებში, მაშინ, როდესაც ძველი თბილისის გამგებელი ლაშა ფურცხვანიძე და მისი მოადგილე სატენდერო კომისიის წევრები იყვნენ. ეს უკანასკნელები ტენდერებს აცხადებდნენ მათ მიერვე შედგენილი ხარჯთაღრიცხვით იმ ოდენობისა და სახეობის ხე-მცენარეებზე, რომლებიც კომპანიას წინასწარ ჰქონდა შეძენილი და შესაბამისად, შპს „გრინსერვისმა” ლაშა ფურცხვანიძის და კობა ხარშილაძის ძველი თბილისის გამგეობაში მოღვაწეობის პერიოდში გამგეობის მიერ გამწვანებით სამუშაოებზე გამოცხადებულ ხუთ სახელმწიფო შესყიდვაში გაიმარჯვა.
2010 წლის 16 ნოემბერს „გრინსერვისის“ რეალურმა მფლობელებმა ლაშა ფურცხვანიძემ და კობა ხარშილაძემ, მას შემდეგ რაც აღარ იყვნენ საჯარო მოხელეები, საწარმოს ფიქტიური დამფუძნებლები შეცვალეს და საწარმოს 100%-იანი წილი თანაბრად გაიყვეს. 2013 წლამდე „გრინსერვისმა“ 8 მლნ ლარამდე ღირებულების ელექტრონული ტენდერები მოიგო, მათ შორის 407 000 ლარი პირდაპირი შესყიდვებიდან მიიღო.
ბრალის წარდგენიდან ერთ წელიწადში ფურცხვანიძემ ბრალი აღიარა და ჯარიმის სანაცვლოდ გაათავისუფლეს, ხარშილაძეს კი 2 წლით პატიმრობა და ჯარიმის გადახდა მიესაჯა.
2010 წელს ფურცხვანიძემ და ხარშილაძემ კიდევ ერთი კომპანია შპს „გრინსერვისი+“ დაარსეს. ეს კომპანია 2013 წლის იანვრიდან მონაწილეობს სახელმწიფო შესყიდვებში და მიმდინარე წლის პირველ ნოემბრამდე 21 მლნ ლარის ღირებულების ელექტრონული ტენდერები მოიგო, ასევე, გამარტივებული შესყიდვით 95 000 ლარი მიიღო. კომპანია ბოლო პერიოდშიც აქტიურად მონაწილეობს ტენდერებში. მაგალითად, მხოლოდ 2 თვეში, აგვისტო-სექტემბერში „გრინსერვისმა” მილიონ ლარზე მეტი ღირებულების ელექტრონულ ტენდერებში გაიმარჯვა. ამჟამად ფურცხვანიძე და ხარშილაძე კომპანიის 33-33%-ს ფლობენ.
შპს „იბოლია“
საქართველოს პარლამენტის წევრს, „ქართული ოცნების“ გორის მაჟორიტარს იოსებ მაკრახიძეს 2016 წლის აპრილში სახელმწიფო შესყიდვებში თანხების მითვისების ფაქტზე ბრალი წაუყენეს. იოსებ მაკრახიძის კომპანიას შპს „იბოლიას“ სხვადასხვა დროს გამოცხადებულ ტენდერებში გამარჯვების შედეგად, გორის ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ხელშეკრულებები ჰქონდა გაფორმებული, რომელთა პირობები რამდენჯერმე დაარღვია. სასამართლოს განჩინების მიხედვით, შპს „იბოლიას“ დირექტორმა მიღება-ჩაბარების აქტებში არასწორი მონაცემები შეიტანა და სამსახურეობრივი მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებით, სახელმწიფო თანხების მითვისება განიზრახა. 2016 წლის ივნისში მაკრახიძეს ამნისტია შეეხო და ცოტა ხანში, ის „ქართულმა ოცნებამ“ გორში მაჟორიტარ კანდიდატად წარადგინა.
იოსებ მაკრახიძე შპს „იბოლიაში“ 40%-იან წილს დღემდე ინარჩუნებს და მხოლოდ 2018 წლის იანვარ-ოქტომბერში „იბოლიამ“ 8 მლნ ლარზე მეტის ღირებულების სახელმწიფო ტენდერებში გაიმარჯვა.
დასკვნა და რეკომენდაციები
საქართველოში კორუფციისთვის გასამართლებულ ყოფილ ან მოქმედ თანამდებობის პირებთან დაკავშირებული კომპანიები (მაგალითად, „გრინსერვისი“, „გეო-გრუპი“, „იბოლია“) სახელმწიფო შესყიდვების ტენდერებში იმარჯვებენ და ხელისუფლებისგან მილიონობით ლარს იღებენ, რაც ეწინააღმდეგება როგორც შესყიდვების სფეროს რეგულირების მოწინავე საერთაშორისო (მათ შორის ევროპულ) პრაქტიკას, ისე საქართველოს პარტნიორი საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციებს.
აღმოსავლეთ ევროპის და ცენტრალური აზიის ანტიკორუფციული ქსელი და ევროპის საბჭო საქართველოს ურჩევს, შეზღუდოს კორუფციასთან დაკავშირებული პირების სახელწიფო შესყიდვებში მონაწილეობა და ეს შეზღუდვები გავრცელდეს, როგორც კომპანიაზე, ასევე კომპანიის მესაკუთრეებზე.
ამჟამად არაკეთილსინდისიერი კომპანიების სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილოების შემზღუდველი მხოლოდ „შავი სია“ არსებობს, რომლის მიხედვით გარკვეულ დარღვევებზე კომპანიებს შესყიდვებში მონაწილეობა ერთი წლით ეზღუდებათ. ეს დრო საკმაოდ მცირეა და ამასთან, პერსონალურად არ ვრცელდება კომპანიების მფლობელებზე. შავ სიაში მყოფ კომპანიას არც ქვეკონტრაქტორის სტატუსით სახელწმიფო შესყიდვებში მონაწილეობა არ ეზღუდება.
რეკომენდაციები:
რაც შეიძლება სწრაფად უნდა შევიდეს ცვლილება საქართველოს სახელმწიფო შესყიდვების კანონმდებლობაში, რომელიც კორუფციაში და სახელმწიფო შესყიდვებთან დაკავშირებულ თაღლითობაში გამოვლენილ კომპანიებს და მის მესაკუთრეებს სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობას შეუზღუდავს მინიმუმ იმ ვადით, სანამ მათი ნასამართლეობა არ გაქარწყლდება.
სახელმწიფო შესყიდვებში კონტრაქტორ კომპანიებს უნდა აეკრძალოთ, ისეთი კომპანიის ქვეკონტრაქტორად გამოყენება, რომელთა მფლობელებიც კორუფციაში ან თაღლითობაში იყვნენ მხილებული", - ვკითხულობთ კვლევაში.
