რა სურს საქართველოს აშშ-სგან და პირიქით? - ინტერვიუ გიორგი ციკოლიასთან

უკრაინაში რუსული აგრესიის მასშტაბები ჩვენს რეგიონში ეკონომიკურ სურათს თანდათან ცვლის. დასავლეთი რუსეთის წინააღმდეგ სანქციებისა და უკრაინის მხარდაჭერის ირგვლივ გაერთიანდა. ამერიკის შეერთებულ შტატებს კი, რომლისთვისაც რუსეთის მიერ მეზობელი ქვეყნის ანექსიის ფორმები და კვალი საქართველოს მაგალითზეც ცნობილია, ამ მხარდაჭერის პროცესში ერთ-ერთი წამყვანი როლი აქვს. რამდენად მოსალოდნელია უკრაინაში მიმდინარე ომის ფონზე, საქართველოში საკუთარი პოზიციების კიდევ უფრო გასამყარებლად შეერთებულმა შტატებმა სწორედ სავაჭრო-ეკონომიკური ბერკეტები გამოიყენოს? რა არის ასეთი ბერკეტები და რამდენად მზად არის საქართველო აშშ-სთან უფრო ძლიერი ეკონომიკური კავშირებისთვის? - ეს თემები BMG-მ აშშ-ში საქართველოს ელჩის მოვალეობის შემსრულებელთან გიორგი ციკოლიასთან ინტერვიუში განიხილა.

თქვენთან საუბარს უკრანაში მიმდინარე ომისა და მისგან გამომდინარე, ჩვენს რეგიონში შექმნილ გარემოზე დავიწყებ. რას ხედავთ ვაშინგტონიდან, როგორ იცვლება გეოპოლიტიკური, ეკონომიკური სურათი ომის კვალდაკვალ და ამ ფონზე, ელოდებით თუ არა აშშ-ის გავლენების მეტად წარმოჩენას საქართველოში?

რთული პერიოდია ყველასთვის, პირველ რიგში, ჩვენი მოძმე ერისთვის, უკრაინელებისთვის, რომლებიც საკუთარი თავისუფლებისთვის იბრძვიან. რა თქმა უნდა, ამ მოვლენებმა ვაშინგტონზე იმოქმედა, რადგან ის დაუნდობლობა, როგორც უკრაინაში რუსეთი მოსახლეობას ეპყრობა, სრულიად მიუღებელია. ჩემთვის, როგორც ადამიანისთვის, ვინც აფხაზეთიდან მოდის და განვლილი აქვს ოჯახთან ერთად ეს პროცესი, რასაც დევნილობა ჰქვია, ემოციის გარეშე უკრაინიდან არცერთი კადრი არ გადის, რასაც ვუყურებ. მთელი გულით ვუთანაგრძნობ და მათთან ერთად ვართ მაქსიმალურად.

რაც შეეხება აშშ-ის ინტერესს, ეკონომიკიდან გამომდინარე, რეგიონთან მიმართებით - ეს საინტერესო კითხვაა, რასაც ვაშინგტონში უახლოეს მომავალში ცოტა უფრო მეტი დრო დაეთმობა, როგორც კი ვითარება ჩვენს რეგიონში მშვიდობისკენ შეიცვლება და უკრაინელი ერი და დასავლეთი ამ პროცესიდან გამარჯვებული გამოვა. უფრო მეტი საუბარი იქნება იმაზე, თუ როგორ შეიძლება ეკონომიკურად გაძლიერდეს არა მხოლოდ უკრაინა, არამედ მთელი რეგიონი და ამაში დასავლეთმა რა როლი უნდა ითამაშოს. იქიდან გამომდინარე, რომ აშშ ყველაზე დიდი და ძლიერი ეკონომიკური ძალაა მსოფლიოში, დარწმუნებული ვარ, ამ პროცესსა და შემდეგ ნაბიჯებში საკმაოდ აქტიურად ჩაერთვება და ეს არ იქნება ვიწრო, რეგიონის პროცესი, ეს ბევრად უფრო დიდი პროცესი იქნება, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ საქართველოს. ჯერჯერობით, ამაზე საუბარი ალბათ ნაადრევია, თუმცა დარწმუნებული ვარ, დასავლეთის გამარჯვებულად გამოსვლის შემდეგ, დაიწყება პროცესი იმისა, თუ როგორ უნდა გაიზარდოს რბილი ძალა რეგიონში და ჩვენ ალბათ ყველას კარგად გვესმის რბილი ძალის აუცილებლობა.

დარწმუნებული ვარ, როგორც კი ეს საუბრები ჩაირთვება, ეს დიდი თემები, რომლებზეც ჩვენ მუდმივად ვსაუბრობთ - დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტები, კავშირგაბმულობა, ენერგეტიკა და, რა თქმა უნდა, ჩვენი ჩართულობა ამ გლობალური ვაჭრობის ჯაჭვში, აუცილებლად წინა პლანზე გადავა.

გლობალურ ვაჭრობაში ჩვენი ქვეყნისთვის რა პერსპექტივებია? რამდენად არის მზაობა იმისთვის, რომ საქართველომ ამერიკის შეერთებულ შტატებთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების გასაფორმებლად ოფიციალური დიალოგი დაიწყოს?

ჩვენ არაერთხელ გვისაუბრია თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებაზე და იმაზე, თუ რა შედეგი შეიძლება მოუტანოს საქართველოს, როგორც პრაქტიკული თვალსაზრისით, ისე ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციიდან გამომდინარე. ამ საუბრების დროს არაერთხელ აღგვინიშნავს, რომ ამერიკაში ბევრი პოლიტიკოსი, დარგის ექსპერტი იზიარებს ამ მოსაზრებას, რომ საქართველოსთან ორმხრივი ხელშეკრულება ორივე მხარისთვის სწორი და მომგებიანი იქნება. სამწუხაროდ, აშშ-სთან თავისუფალ ვაჭრობას რაც ეხება, აბსოლუტურად ყველა ქვეყნისთვის, სადაც ეს ხელშეკრულება იყო გაფორმებული, არა მხოლოდ ხანგრძლივი, არამედ ძალიან მტკივნეული პროცესია. ისტორიულად ასეა.

რას გულისხმობთ?

იმას ვგულისხმობ, რომ შეერთებულ შტატებში, განსაკუთრებით ვაშინგტონში, ბევრი პოლიტიკური ინტერესია, ძალიან ბევრი პოლიტიკოსია, რომელიც ამავდროულად საკუთარი შტატის თუ შტატის ნაწილის ინტერესებს წარადგენს. გარდა ამისა, არსებობენ ბიზნესები, რომლებიც საკუთარ ინდუსტრიას, მიმართულებას ყურადღებას აქცევენ და ლობირებენ; პოლიტიკოსები, რომლებსაც გლობალურ ვაჭრობასთან დაკავშირებით პოლიტიკური იდეები აქვთ, რომელთაც შემდგომ უკვე საარჩევნო კამპანიების დროს ღიად აზიარებენ და ხშირ შემთხვევაში, ერთიანობა, თუ როგორი უნდა იყოს სავაჭრო პოლიტიკა, შეერთებულ შტატებში რთულად წარმოსადგენია.

გლობალურ ვაჭრობაში შეერთებული შტატების ჩართულობა პოლიტიზირებული თემაა და ბოლო მაგალითად შეგვიძლია ის დიდი ხელშეკრულებები მოვიყვანოთ, რომელთა გასაფორმებლად შეერთებული შტატები როგორც ევროკავშირთან, ისე აზიურ ქვეყნებთან მიმართებით იყო მოლაპარაკებებში ჩართული და როგორც იცით, 2016 წელს, ადმინისტრაციის ცვლილების დროს, როცა მოლაპარაკებები საბოლოო ფაზაში გადავიდა და შინაარსობრივად დასრულებული იყო, მათი საბოლოოდ შეჩერება მოხდა.

ჩვენ ბევრად პატარა ქვეყანა ვართ. ასეთი ტიპის ხელშეკრულება გარკვეული ჯგუფების ეკონომიკურ ინტერესებს არ წარმოადგენს, თუმცა პოლიტიკური პროცესი განსხვავებული არ არის და ბევრ რამესთან არის კავშირში. სინთეზია აუცილებელი, თუ სად არის აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება, სად - ბიზნეს ჯგუფები. მათი ინტერესების თანხვედრა უნდა მოხდეს ისე, რომ ასეთმა ხელშეკრულებამ წინ წაიწიოს და გარკვეული იღბალიც არის საჭირო. იგივე, სინგაპურის მაგალითი რომ ავიღოთ - ათეული წელი დასჭირდა სინგაპურს ასეთი ტიპის ხელშეკრულების გასაფორმებლად და წლების განმავლობაში ლობირებდა ამ ქვეყნის მასშტაბით ამ საკითხს. საბოლოოდ კი, კლინტონის ადმინისტრაციის დროს, ერთობა მოხდა იმისა, რომ კონგრესსა და ადმინისტრაციაში ერთიანი პოლიტიკა არსებობდა იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო სავაჭრო პოლიტიკა ამერიკის გარეთ.

ჩვენთან, როგორც იცით, აღმასრულებელი ხელისუფლება, წლებია, ამ პროცესს მხარს უჭერს და არაერთხელ, საჯაროდ განუცხადებია, რომ ამის მზაობა არსებობს, მიუხედავად იმისა, რომ იყო გარკვეული პერიოდი, 2013-დან 2015 წლამდე, ობამას დროს, როცა წინა ადმინისტრაციის მიერ საჯაროდ გაცემული პირობის წინ წაწევის მზაობა არ იყო და თავს არიდებდნენ ბევრი მიზეზიდან გამომდინარე. ერთი მიზეზი იყო, რომ ჩვენ ამ პირობის შემდგომ დღეებში, საჯაროდ ვცადეთ ისე გაგვესაღებინა ეს პირობა მთელი მსოფლიოსთვის, თითქოს ეს შემდგარი პროცესი იყო, რამაც ძალიან გააღიზიანა თავის დროზე აქ სავაჭრო წარმომადგენლობის ოფისი და ჩვენ წლები დაგვჭირდა იმისთვის, რომ ეს პროცესი წაგვეყვანა ისეთ ფორმატში, რომელიც ნდობას არა მხოლოდ შეინარჩუნებდა, არამედ გაზრდიდა.

დღეს ვართ რეალობაში, როცა სავაჭრო წარმომადგენელია ადამიანი, ვისთანაც თანამშრომლობის წლები გვაკავშირებს. იგი მანამდე კონგრესში მოღვაწეობდა და ჩვენ არაერთი შეხვედრა გვქონია და საკმაოდ თბილად არის განწყობილი საქართველოსადმი.

წინა ადმინისტრაციის დროს იცით, რომ არაერთი წინსვლა გვქონდა ამასთან დაკავშირებით და ამ თემებზე უმაღლეს დონეზეც გვქონდა საუბარი, თუმცა ბოლო სვლა დიდ პოლიტიკურ პროცესში ვერ მოესწრო და ჩვენ ამ პროცესს დღესაც ვაგრძელებთ. ნათელი მაგალითი იმისა, თუ სად არის ამ პროცესთან დაკავშირებით ამერიკა ჩვენთან, შეიძლება იყოს 6 აპრილს, წარმომადგენელთა პალატაში საგარეო კომიტეტის დონეზე გატანილი ე.წ. საქართველოს მხარდაჭერთა აქტი - კანონი, რომელშიც ასახულია ორმხრივი ურთიერთობის ყველა ძირითადი კომპონენტი და იქ ნათლად არის საუბარი იმაზე, რომ კონგრესი მხარს უჭერს თავისუფალ ვაჭრობას საქართველოსთან და სავაჭრო წარმომადგენელს მოუწოდებს, საქართველოსთან ამ მოლაპარაკებებში ჩაერთოს. ეს კანონი გაცდა საგარეო კომიტეტს და შემდგომი ეტაპია მისი კენჭისყრაზე გატანა.

მანამდე, 2 თვით ადრე, 20-მდე კონგრესმენმა სავაჭრო წარმომადგენელს მიწერეს და ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით მოლაპარაკების ოფიციალურად დაწყება მოითხოვეს, თუმცა როგორც ვთქვი, ძალიან დიდი პროცესია, რომელიც ბევრ რაღაცას უკავშირდება და ჩვენ მაქსიმალურად ვცდილობთ, რომ ყველა იმ ჯგუფმა, რომელიც ამ ქვეყანაში სავაჭრო პოლიტიკის პროცესშია ჩართული, ერთიანად, ერთდროულად მხარი დაუჭიროს ამ პროცესს და შემდგომ ფაზაზე გადავიდეთ, რაც უკვე მოლაპარაკებების დაწყებაა. ვნახოთ, როგორ განვითარდება მოვლენები. ჩვენ იმედს არათუ არ ვკარგავთ, საკმაოდ პოზიტიურად ვართ განწყობილნი და შესაბამისად ჩვენმა პარტნიორებმა ეს კარგად იციან.

იმის გათვალისწინებით, თუ რომელ ქვეყნებთან აქვს აშშ-ს თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ მოქმედი ხელშეკრულება, რა მოლოდინები შეიძლება გვქონდეს ჩვენ, თუნდაც ახალი პოლიტიკური რეალობის გათვალისწინებით ჩვენს რეგიონში, როგორც ვადებთან, ისე პროცედურებთან დაკავშირებით?

რთულია ვადებთან დაკავშირებით საუბარი, რადგან იურიდიული პროცესი დაწყებული არ არის. იურიდიული პროცესის დაწყების შემდგომ, შეიძლება გარკვეული ვარაუდი იყოს, თუ მოლაპარაკების რამდენი რაუნდია საჭირო, რომ შეთანხმებას მიაღწიო. ამის შემდგომ უკვე პოლიტიკური პროცესია შეთანხმების გატანა როგორც წარმომადგენელთა პალატაში, ასევე - სენატში და ა.შ.

ბევრია დამოკიდებული იმაზე, თუ ზოგადად, როგორი მიდგომაა საგარეო ვაჭრობასთან დაკავშირებით, იმ დროისთვის, რა რეალობაშიც ვიქნებით, იქნება ეს დღევანდელი, თუ შემდგომი ადმინისტრაცია. შესაბამისად, ჩვენ წინასაარჩევნო პროცესს ყოველთვის ძალიან ახლოს ვაკვირდებით, განსაკუთრებით სავაჭრო პოლიტიკის ნაწილში, რადგან ის განცხადებები, რომელიც წინადსაარჩევნოდ კეთდება ვაჭრობასთან მიმართებით, შემდგომ უკვე საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის ქვაკუთხედი ხდება.

დღევანდელ ადმინისტრაციას ზოგადად, ასეთი ჩამოყალიბებული სავაჭრო პოლიტიკა არ აქვს, ცალსახა ხაზი იმისა, თუ რა სურთ, რომელ ქვეყნებთან და ა.შ, ჩამოყალიბებული არ არის. დღემდე მიდის შეფასება იმისა, რა არის პრიორიტეტი და რა - არა და გარკვეულწილად ამაზე ის მოქმედებს, რომ ბოლო წლებია, საკმაოდ არაორდინალურ ვითარებაში გვიწევს საქმიანობა და ცხოვრება, კოვიდიდან დაწყებული და დღეს უკვე, ეს ომი, რომელიც უკრაინაში მიმდინარეობს. შესაბამისად, რთულია ნებისმიერი მიმართულებით განსაზღვღო, რა შეიძლება იყოს უსაფრთხოების თვალსაზრისით მთავარი პრიორიტეტი, ან გზა იმ პრიორიტეტისკენ, სანამ გარკვეულ პროცესებს არ, ან ვერ გადალახავ. ამას სავაჭრო პოლიტიკასთან მიმართებით ამერიკაში ჩვენ ვხედავთ. ანუ, კლასიკური მიდგომა დარჩენილია, თუმცა ცალკეული პრიორიტეტები, როგორც ასეთი, დღემდე ჩამოყალიბებული არ არის.

იმ შემთხვევაში, თუ თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელშეკრულების გასაფორმებლად ოფიციალური დიალოგის ეტაპზე მივედით, რა არის ორმხრივი ინტერესების სფერო - ამერიკისთვის საქართველოში და პირიქით? ეკონომიკის რა სექტორები? სად შეიძლება მეტი თანხვედრა გვქონდეს?

თანხვედრას რაც შეეხება, უნდა გავითვალისწინოთ ის, რომ საერთაშორისო სავაჭრო ვალდებულებები ისედაც გაგვაჩნია, რადგან ღია ეკონომიკა ვართ, რომელსაც ასეთი ტიპის სავაჭრო ურთიერთობა არა მხოლოდ ერთ ქვეყანასთან და გაერთიანებასთან გააჩნია, მათ შორის ევროკავშირთან.

ჩვენ გვესმის, რომ საქართველო თავისი ეკონომიკისა და შიდა ბაზრის ზომიდან გამომდინარე, შეერთებული შტატებისთვის ძლიერი სავაჭრო პარტნიორი პროდუქციის მიწოდების თვალსაზრისით ვერ გახდება. ჩვენ ვერ ვიქნებით, შედარება რომ გავაკეთო, საფრანგეთი, იტალია, ან გერმანია, რომელთაც აშშ-სთან საკმაოდ სოლიდური ბრუნვა გააჩნიაათ, თუმცა წინა კვლევებმა, რაც ეკონომიკის სამინისტროს დაკვეთით გვქონდა გაკეთებული (კვლევა PWC-მ (PricewaterhouseCoopers) ჩაატარა, თუ რა შედეგს მოიტანს ასეთი ვაჭრობის შეთანხმება, აჩვენა, რომ დადებით ეფექტი ორივე მხარეს ექნება - შეერთებულ შტატებშიც ათასობით სამუშაო ადგილის შექმნა და სავაჭრო ბრუნვის ზრდაა მოსალოდნელი და საქართველოსთან მიმართებით, ინვესტიციების - ზრდა.

როგორ აფასებს დღეს აშშ საქართველოს საინვესტიციო გარემოს?

რთული იქნება, საქართველო ცალკე ავიღოთ საინვესტიციო გარემოს შეფასებისას, რადგან ამ დროს ხშირად მეორე პლანზე გადადის ის გზა, რომლის გავლაც სამყაროს ბოლო ორი წლის განმავლობაში მოუწია და ის ეკონომიკური ვარდნა, რომელიც მსოფლიო მასშტაბით პანდემიას მოჰყვა. ამავდროულად, სახელმწიფოების წილი ეკონომიკის განვითარებაში, მსოფლიო მასშტაბით, გაზრდილია. ცალკე თემაა, რამდენად კარგია ეს, ან - არა, რასაც დღეს არ შევეხები, მაგრამ რეალობა ასეთია. ინსტიტუციური ინვესტორების კერძო კაპიტალმა უფრო სხვა ტიპის ინვესტიციებში გადაინაცვლა. ჩვენ ვხედავთ, რომ საფონდო ბაზრები, მიუხედავად პანდემიისა, ბოლო წლებია საკმაოდ სწრაფად იზრდება და რეკორდული მაჩვენებელია 2020-2022 წლებში.

შესაბამისად, ინვესტორების ინტერესმაც გადაინაცვლა და ახლა, როცა ბევრად ნაკლებრისკიანი, სწრაფად და მაღალმომგებიანი აქტივები არსებობს, ისეთი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, რთულია ამ ვითარებაში, იმდენად საინტერესო იყო, რომ მსხვილი ინვესტორი ბევრ პროექტში შევიდეს. ეს მხოლოდ საქართველოს არ ეხება. ინვესტიციების გადინება განვითარებადი ქვეყნებიდან ბოლო ორი წელი, საკმაოდ აქტიურად შეინიშნება. ესაც გარკვეული ციკლია. ხვალ როგორ იქნება, სად წავა მთელი ეს კაპიტალის მასა საინტერესოა, სანახავია.

რა არის საქართველოზე დამოკიდებული? ზოგადი მახასიათებლები ხომ იგივე რჩება, რაც საჭიროა ინვესტიციების მოსაზიდად? გაივლის ეს პანდემია, ომიც დამთავრდება და ჩვენ რა საფუძვლებით ვხვდებით ახალ რეალობაში ინვესტორებს?

ახალ რეალობაში უნდა განვსაზღვროთ, რა არის ჩვენი ძლიერი მხარე, რაში ვართ კონკურენტუნარიანები და სად შეიძლება, ჩვენი კონკურენტუნარიანობა კიდევ უფრო მეტად გავაღრმავოთ, რომ ინვესტორმა ქვეყანა საინტერესოდ შეაფასოს. მეორე მხრივ, ჩვენ ხშირად ქვეყნის გარეთ რომ ვიყურებით ინვესტიციების მოსაზიდად, გვავიწყდება, რომ რეინვესტირების მაჩვენებელი მუდმივად, ისტორიულად, ინვესტიციების არა მხოლოდ შემოსვლის, არამედ პროგრესის ერთ-ერთი მთავარი მამოძრავებელი იყო. ზოგადად, უნდა გადავწყვიტოთ, რა ტიპის ეკონომიკას ვაშენებთ - ღია ეკონომიკას, რომლის მთავარი სიძლიერეა ადამიანური კაპიტალი, თუ ხვალინდელ დღეს ვაფასებთ, როგორც ტექნოლოგიების მიერ დომინირებულ რეალობას? და ჩვენნაირი პატარა ქვეყანა ამ მიმართულებით რა ნაბიჯებს დგამს, რომ ვიყოთ კონკურენტუნარიანები? თუ მაინც ვფიქრობთ, რომ ექსპორტზე ორიენტირებული ქვეყანა უნდა ვიყოთ და ბევრი ადგილობრივი წარმოება უნდა არსებობდეს, რომ ეკონომიკას დამატებითი ბიძგი მივცეთ?

ალბათ, ეს ხედვა და სტრატეგია რომ არ არის, ესაც გარკვეული სიგნალია ინვესტორებისთვის…

სიმართლე გითხრათ, სტრატეგიების დიდი მომხრე არ ვარ და ალბათ, ისტორიამაც აჩვენა, რომ საბოლოო ჯამში, ძალიან ბევრი სტრატეგიის მესამედი თუ შესრულდა, თუმცა პრინციპები, თუ რაზე უნდა იყოს აგებული ეკონომიკა, მეტნაკლებად მეტ-ნაკლებად.

რაც შეეხება საქართველოს საერთაშორისო მაჩვენებლებს, ეს წლების განმავლობაში ნელ-ნელა, თუმცა მაინც წინ მიიწევს. ერთადერთი, წელს, ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსს თუ ნახავთ, აქ საქართველოს უარესი შედეგი აქვს შარშანდელთან შედარებით. ჩვენ გვქონდა საუბარი The Heritage Foundation-თან, რომელთანაც წლების ურთიერთობა გვაკავშირებს და კარგად ვიცნობთ და ტენდენცია იმისა, თუ რატომ მოხდა ცვლილება, პირდაპირ ბმაშია კოვიდთან და იმასთან, თუ რამდენად არის გაზრდილი სახელმწიფოს წვლილი ეკონომიკაში. ეს არა მარტო ჩვენ, არამედ ბევრ სხვა ქვეყანასაც ეხება. ეს თავისთავად მომავალ წლებში გამოსწორდება და ჩვენ იმ მაჩვენებელს დავუბრუნდებით, რაც შარშან და შარშანწინ იყო.

რადგან საერთაშორისო ორგანიზაციები და მათი თვალით დანახული საქართველო ახსენეთ, უნდა აღინიშნოს, რომ მათივე შეფასებით, საქართველოში სასამართლო სისტემა მთავარი გამოწვევაა. თქვენ როცა ინვესტორებთან კომუნიკაცია გიწევთ, რამდენად არის ამ მხრივ კითხვები საქართველოსთან მიმართებით?

ჩემი შეფასებით რომ არ ვიმსჯელო და ფაქტებით ვისაუბრო, მაგალითად, ბოლო ორი თვეა, რამდენიმე მსხვილ IT კომპანიას ვესაუბრებით, რომლებიც საქართველოში გადმოსვლას აპირებენ. ძირითადი კითხვები მათი მხრიდან არის იმაზე, თუ როგორია საკანონმდებლო ბაზა, რამდენად სწრაფად შეიძლება საქმის აწყობა. შემდეგი თემა მუშა ხელის კვალიფიკაციასა და განათლებას ეხება, რაც ინვესტორისთვის ასევე მნიშვნელოვანია. მე პირადად, არცერთი ასეთი კომპანიიდან არ მსმენია შენიშვნები სასამართლო სისტემასთან დაკავშირებით და ეს საუბარი, როგორც ასეთი, წლებია არცერთ კომპანიასთან მქონია, თუმცა არ ვამბობ, რომ ყველაფერი იდეალურად არის.

დარწმუნებული ვარ, შედარებას თუ გავაკეთებთ ბევრ სხვა ქვეყანასთან, ბევრ რაღაცაში გამორჩეულები არ ვიქნებით, როგორც კარგი, ისე - ცუდი მიმართულებით და ის ბიზნესები, რომლებიც ბევრ ქვეყანაში არიან წარმოდგენილები და გამოცდილება აქვთ, ამ გამოცდილებას აფასებენ და შედარებებს ცოტა უფრო სხვანაირად აკეთებენ, ვიდრე ჩვენ, ჩვენ ბევრად უფრო ემოციურად, ხშირ შემთხვევაში და ინვესტორები - ბევრად უფრო პრაგმატულად.

პრაგმატულობას რაც შეეხება, თქვენ იცით, რომ შეერთებული შტატების მხრიდან ყველაზე მსხვილი ინვესტორი საქართველოში დღემდე რჩება აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების ფინანსური კორპორაცია (DFC), რომელიც წლებია საკმაოდ კარგ პროექტებში აბანდებს თანხას და ამ პროექტების ეკონომიკაზე გავლენა ძალიან დადებითია. შეფასების ძალიან რთულ პროცესს გადის ნებისმიერი კომპანია, რომელსაც ამ ფონდის ინვესტიციის მოზიდვა სურს, მიუხედავად იმისა, რომ ერთადერთი საინვესტიციო ფონდია ამერიკაში, რომელშიც სახელმწიფოს წილი გააჩნია და საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია ამ თანხის მოზიდვა და ხშირ შემთხვევაში, ძვირიც. რატომ ვსაუბრობ ამაზე? - ქვეყანაში ფულის დაბანდების მიზნით ე.წ შეფასებას DFC საერთაშორისო მეთოდოლოგიით აკეთებს. საკმაოდ მაღალი შეფასებებია მუდმივად და ყველაფერს დრო სჭირდება, მაგრამ მიუხედავად პანდემიისა და იმისა, რომ ეკონომიკური პრობლემები იყო, პანდემიიდან გამომდინარე, პროექტები, რომლებშიც DFC ბოლო ორი წლის განმავლობაში შევიდა, არ შეჩერებულა, პირიქით, მათი რაოდენობა გაიზარდა. ბევრს სმენია არაერთხელ ფოთის პორტთან დაკავშირებით, თუნდაც ბათუმის ტერმინალზე, მაგრამ ბოლო ორი თვეა, სამი პროექტია დამატებული, რომელშიც DFC-მ შესვლა გადაწყვიტა. მე სამივეზე ვერ ვისაუბრებ, რადგან ჯერ არ არის საჯარო. ამ სამიდან ერთი, რაც საჯაროა, არის 100$-მილიონიანი თანხა, რომელსაც “საქართველოს ბანკი” მცირე და საშუალო ბიზნესის დასაფინანსებლად მიიღებს.

რომელია სხვა სექტორები და რა არის ამ პროექტების საინვესტიციო მოცულობა?

სამი პროექტის ჯამური საინვესტიციო მოცულობა, რომელიც ვახსენე და რომელშიც DFC არის ჩართული, $160 მილიონამდე ადის და ჩვენ ვსაუბრობთ პროექტებზე, რაც საბოლოოდ, დადასტურების პროცესშია. ინდუსტრიას რაც შეეხება, გეოგრაფია გადამწყვეტია და ლოგისტიკური პროექტებია საინტერესო, ასევე ენერგოპროექტები და ა.შ.

თქვენ ახსენეთ, რომ ლოგისტიკური მიმართულებით არის ინვესტორების ინტერესი საქართველოსთან მიმართულებით. აქ ანაკლიის პორტის ჩავარდნილი პროექტი უნდა გავიხსენოთ, სადაც ამერიკული ინვესტიციებიც მოიაზრებოდა. როგორ გესახებათ დღეს ამ პროექტის მომავალი? ასევე, როგორ ფიქრობთ, ამ პროექტის შეჩერება შემაფერხებელი ფაქტორი ხომ არ გახდა ორ ქვეყანას შორის ეკონომიკურ ურთიერთობებში? თუნდაც, ხომ არ დაგვხვდება წინ ეს თემა, როდესაც თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ოფიციალური დიალოგის ეტაპზე მივალთ?

მე ვერ ვხედავ ამ მხრივ ვერანაირ კავშირს… ამ შემთხვევაში, კიდევ ერთხელ ვახსენებ DFC-ს, რომლის ჩართულობა ანაკლიის პორტის პროექტშიც იყო გათვალისწინებული და ყველაზე მსხვილ ამერიკულ ინვესტორად ის მოიაზრებოდა. საქართველოსადმი მათ მიდგომებში არანაირ ცვლილებას არ ვხედავ.

სამწუხაროდ, ანაკლიის პროექტის განვითარების პროცესმა ორ წელზე მეტია, წინ ვერ წაიწია და ამ ორი წლის განმავლობაში DFC-ს მგონი, ასობით მილიონი დოლარი აქვს საქართველოში დაბანდებული. იმ პროექტების გარდა, რაც ვახსენე, სხვა პროექტებიც არის, მათ შორის ამერიკული ჰოსპიტალი საქართველოში, პორტის ტერმინალი და რამდენიმე უფრო წვრილი პროექტი - ჯამში, 250-მდე მილიონია დაბანდებული, ან აღებულია ვალდებულება, რომ საქართველოში დაიხარჯება. ვფიქრობ, რომ ყველაზე კარგად, თუ სად იყო ანაკლიის პროექტი, ეს DFC-მ იცის და მე მათგან არცერთი უარყოფითი შეფასება, ან გზავნილი არ მსმენია. ზოგადად, რაც ამ პროექტს ეხება, რა თქმა უნდა, მთელი ქვეყანა თანხმდება იმაზე, რომ ეს ჩვენთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ისევე როგორც ყველა დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტი.

ეკონომიკის სამინისტროს არაერთხელ აქვს განცხადება საჯაროდ გაკეთებული პროექტის მიმართ. ეს პროექტი აუცილებლად განხორციელდება.

საჯაროდ მხარდამჭერი განცხადებები ერთია, მაგრამ შედეგი არ გვაქვს, ისევე როგორც “ნამახვანჰესის” შემთხვევაში, რომელსაც საჯარო განცხადებების დონეზე მთავრობის მხარდაჭერა ასევე აქვს…

დღევანდელ რეალობაში წარმოიდგინეთ, შავ ზღვაში ასობით მილიონი დოლარის ინვესტიციის ჩადება კერძო ინვესტორისგან რამდენად რთულია, როცა ორი წელია პანდემიაა და შემდეგ ამხელა ომი… მნიშვნელოვანია, თუ როგორ შეიცვლება ეკონომიკური სურათი რეგიონში, როგორ გადალაგდება მთელი ეს პროცესი და ინტერესები საით წავა. შემდეგ ამ ინტერესებს მოჰყვება გარკვეული გადაწყვეტილებები იმისა, თუ სად წავა კაპიტალი. მე აღარ მგონია, რომ დღეს, რეგიონთან მიმართებაში ნებისმიერ ინსტიტუციურ ინვესტორთან რომ მიხვიდეთ და კითხვა დაუსვათ, ინტერესი გაქვთ თუ არა და რაში აპირებთ თანხის დაბანდებას, ვინმემ გითხრათ, ხვალ ამ რეგიონში ვაპირებ დაბანდებასო. ომის დროს ეს წარმოუდგენელია.

ალბათ, ჩვენი მთავრობაც მხოლოდ ინვესტორების კეთილი ნების იმედად არ უნდა იყოს და აღმასრულებელმა გუნდმა აქტიურად უნდა იმუშაოს…

ჩვენ ყველას გვსურს მეტი კერძო ინვესტორი და კაპიტალი საქართველოში, ამაზე ალბათ ყველა ვთანხმდებით.

სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების განვითარებასთან ერთად, აშშ-ის მიმართულებით პირდაპირი რეისების დანიშვნის შესახებ მოთხოვნა იზრდება. რა ეტაპზეა ეს საკითხი? რამდენად ახლოს არის მსგავსი რეალობა?

ამ თემაზე გარკვეული წინსვლები გვაქვს და ვართ იმ რეალობაში, როცა ერთი, ან ორი ნაბიჯია დარჩენილი, რომ ეს რეალობა გახდეს - ყველაზე საკვანძო და მნიშვნელოვანი, თუმცა ნაბიჯი გადასადგმელი მაინც არის.

ჩვენ ავიაკომპანიებთან პანდემიამდე გვქონდა საუბარი. ქალბატონი ნათია თურნავა (ეკონომიკის ყოფილი მინისტრი) იმყოფებოდა აშშ-ში. ჩვენ სამ ძირითად, უმსხვილეს კომპანიასთნ გვქონდა კომუნიკაცია, რომელიც აშშ-ში საერთაშორისო ფრენებით არის დაკავებული. სამიდან ერთ კომპანიაზე დავედით, რომელსაც ჰქონდა ინტერესი, რომ პირდაპირი ფრენები საქართველოში წამოეწყო და ამ საუბრის დროს, უკვე შევედით პანდემიის პროცესში, როცა სამიდან ერთი კომპანია, უკვე პრაქტიკულად ბანკროტად გამოცხადდა. სამივე კომპანიაში სახელმწიფომ, მათი გადარჩენის მიზნით, მილიარდობით დოლარი ჩადო. სამივე კომპანია ძალიან რთულ, შიდა კორპორატიულ, თუ სხვა პროცესებს გადის.

მინდა, მარტივად აგიხსნათ, რას ნიშნავს ახალი მიმართულება - ეს ნიშნავს ახალ თვითმფრინავს, ან არსებული თვითმფრინავის სხვა მიმართულებაზე გადატანას, რაც გარკვეულ ციფრებთან არის კავშირში. ეს პროცესია. ამ რეალობაში, როცა კომპანიებს ძალიან უჭირთ და დიდწილად არიან დამოკიდებულნი იმაზე, სახელმწიფო მათ რა დახმარებას გაუწევს, წელს უკვე ნელ-ნელა გამოდიან ამ რეალობიდან, რთულია დამატებით ხაზებზე საუბარი. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ არ უნდა ვისაუბროთ, პირიქით, ეს არის რეალობა, როცა შეიძლება საუბრისთვის უფრო მეტი სივრცე იყოს და როცა მომწოფდება გარემო, შეიძლება ამ გარემოში დაწინაურება”, - განმარტა მან.

რომელი კომპანიების ინტერესი გამოიკვეთა?

United Airlines, Delta და American Airlines - ამ სამი კომპანიიდა, American Airlines-ს მეტი ინტერესი ჰქონდა, თუმცა მათთან ბოლო სამი თვის განმავლობაში საკმაოდ დიდი ცვლილება მოხდა. მათი ხელმძღვანელი გადადგა, ბორდის ცვლილება მოხდა და სანამ ეს შიდა კორპორაციული საკითხები ბოლომდე არ დალაგდება, რთულია სხვა თემებზე საუბარი.

რა ნაბიჯები იყო მაშინ დარჩენილი?

ეკონომიკის სამინისტრო მზად იყო, რომ დამატებითი მხარდაჭერა გაეწია კომპანიისთვის პირდაპირი ფრენების გადაწყვეტილების დროს, რომ ის საინტერესო ყოფილიყო. ეს მხარდაჭერა შესაძლოა, იმ სხვადასხვა ინსტრუმენტების მეშვეობით განხორციელებულიყლ, რომელიც ისედაც ხარჯის სახით უნდა აეღო კომპანიას თავის თავზე, იქნება მარკეტინგული, თუ სხვა ხარჯი, რაც საინტერესო იყო კომპანიისთვის და შემდგომი ეტაპი იყო ამ წინადადების შეფასება. ამ შეფასების პროცესში კი სხვა რეალობაში (პანდემია) გადავედით და დღეს უკვე უკან მობრუნება გვიწევს.

ასევეა კიდევ ერთ თემასთან დაკავშირებით. ვუბრუნდები DFC-ს, თუმცა მისი რეგიონალური ოფისის თემა საკმაოდ მნიშვნელოვანია. წლების განმავლობაში ვიმუშავეთ ამ თემაზე, ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ამ ინსტიტუტს საკანონმდებლო ბაზის დონეზეც არ ჰქონდა ქვეყნის გარეთ წარმომადგენლობის გახსნის უფლება. ჩვენ მათთან მუდმივად კავშირზე ვიყავით, ვიცოდით, რომ ეს ცვლილება მოხდებოდა და როცა ეს მართლაც მოხდა და კონგრესმა მათ უფლება მისცა, პირველები ვიყავით ვინც მივედით და საქართველოში მათი ოფისის გახსნა მოვითხოვეთ. როგორც იცით, 2020 წლის ოქტომბერში, ეს პროცესი ბოლომდე მივიყვანეთ და ყოფილმა პრეზიდენტმა, ტრამპმა, საჯაროდ განაცხადა, რომ საქართველოში ოფისს ხსნიდნენ. ამ ოფიციალური განცხადების შემდგომი ეტაპი ის იყო, რომ საქართველოში შესაფასებლად დელეგაცია უნდა ჩამოსულიყო და ეს პროცესი წინ წასულიყო. შემდგომ პანდემიის კიდევ ერთი ტალღა მოვიდა და ერთ წელზე მეტით გადაიდო საერთაშორისო მიმოსვლა. ამ ინსტიტუტის წარმომადგენლებმა კი მხოლოდ ერთი თვის წინ დაიწყეს ქვეყნის გარეთ გასვლა, რამაც მთელ პროცესს ხელი შეუშალა. შემდეგ აშშ-ის ახალი საპრეზიდენტო არჩევნები და ახალი ლიდერშიფის შერჩევა იყო, რასაც ახალი გლობალური სტრატეგიის ჩამოყალიბება მოჰყვა, რომლის პროცესშიც დღეს არიან და შესაბამისად, არ ვიტყვი, რომ პირველ ეტაპს დავუბრუნდით, მაგრამ ეს არ არის ის, რაც 2020 წლის ოქტომბერში იყო, როცა შემდგომი ნაბიჯი უკვე ოფისის ფიზიკურად გახსნა უნდა ყოფილიყო. მათთან შეხვედრა ცოტა ხნის წინაც მქონდა და ჩვენც უკვე ახალი პრიორიტეტებიდან გამომდინარე, ჩვენი წვლილის კიდევ ერთხელ წინ წაწევა მოგვიწევს.

ეს ვაშინგტონია. დიდია. ბევრი ინტერესი გააჩნია და დღის წესრიგი ბევრ რაღაცაზეა დამოკიდებული და პირველ რიგში, აუცილებელია, როცა რაღაც ფანჯარა არსებობს, ბოლომდე მიიყვანო და დახურო. ხშირ შემთხვევაში, გამოდის, მაგრამ არის რეალობა, როცა რაღაცეები ფიზიკურად შენზე არაა დამოკიდებული და დახურვას ვერ ასწრებ.

რადგან ფრენებზე გკითხეთ, საინტერესოა, რამდენად ჩანს მსგავსი ფანჯრებიდან აშშ-სთან სავიზო მომსახურების გამარტივების პერსპექტივა?

საემიგრაციო პოლიტიკა სავაჭრო პოლიტიკაზე ბევრად უფრო რთული მტკივნეულია, არა მხოლოდ ფედერალურ, არამედ ადგილობრივ დონეზეც. ალბათ თქვენც ხედავთ, რამდენად ხშირად რთულდება ვითარება საზღვრებთან და რამდენად ემოციური ხდება საუბარი, რა ტიპის მიდგომა უნდა იყოს ერთი, ან მეორე მიმართულებით. მე მგონია, ბევრი სხვა თემა გვაქვს დასალაგებელი მანამდე, სანამ ჩვენ ამ პროცესის ნაწილი გავხდებით.

ეს რთული, შიდა ბიუროკრატიული პროცესია, რომელმაც შეიძლება ქვეყანა შემდეგ ეტაპზე გადაიყვანოს. მაგალითად, ევროკავშირის ბევრ ქვეყანას, ევროკავშირის წევრობის შემდგომაც წლები დასჭირდა, რომ აშშ-სთან სავიზო მიმოსვლა გაემარტივებინათ. პოლონეთის მაგალითი რომ ავიღოთ, მხოლოდ რამდენიმე წლის წინ და ისიც ბევრი სხვა მიზეზიდან გამომდინარე მოხდა გადაწყვეტილება მიღება ვიზა ლიბერალიზაციის შესახებ.

და ინტერვიუს დასასრულს, ორ ქვეყანას შორის მაღალი დონის სამომავლო ვიზიტებზე მინდა გკითხოთ, რადგან გასული თვის ბოლოს, საქართველოს პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა განაცხადა, რომ დიდი ხანი გავიდა მას შემდეგ, რაც აშშ-ის პირველი პირი თბილისს ოფიციალური ვიზიტით ეწვია. საუბარია, 2005 წელს, პრეზიდენტ ჯორჯ ბუშის სტუმრობაზე. დღეს რამდენად რეალურია, საქართველომ ახლო მომავალში აშშ-ის პრეზიდენტს უმასპინძლოს? ამ დავალებით ხომ არ ჩამოდის დავით ზალკალიანი, რომელიც პრემიერმა უკვე წარადგინა აშშ-ში საქართველოს ელჩის პოზიციაზე?

როგორც იცით, ბატონი დავითი (ზალკალიანი) წარდგენილი იყო როგორც ელჩი შეერთებულ შტატებში და მის ჩამოსვლას უახლოეს მომავალში ველით. ორმხრივ ვიზიტებს რაც შეეხება, ეს ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტია ჩვენთვის. მე მქონდა ორჯერ შეხვედრაზე დასწრების ბედნიერება, აშშ-ის დღევანდელ პრეზიდენთან, მისი ვიცე-პრეზიდენტობის პერიოდის დროს, სადაც საქართველოს პრემიერები იმყოფებოდნენ და მას და მის გუნდს, არა მხოლოდ კარგი მეხსიერება და გამოცდილება, არამედ ცოდნა აქვს იმისა, რა არის საქართველო.

საქართველოს კარგად იცნობენ და აფასებენ, როგორც ახლო მეგობარს, მოკავშირეს და რაც შეეხება უმაღლეს დონეზე ვიზიტებს, თქვენ იცით, რომ ვიცე-პრეზიდენტი საქართველოში იმყოფებოდა 2017 წელს და ამ ვიზიტებზე აქტიურად ვმუშაობთ და იმედი გვაქვს, რომ რა თქმა უნდა უახლოეს პერიოდში, ასეთი ტიპის ვიზიტი შედგება.

ჯო ბაიდენის დონეზე რამდენად შესაძლებელია?

ეს ბევრ რაღაცაზე არის დამოკიდებული, მათ შორის იმ უსაფრთხოებაზე, რაც რეგიონში არსებობს. რთულია, ამას საკმაოდ დეტალურად აფასებენ და სამწუხაროდ, ყველაზე უსაფრთხო რეგიონი მსოფლიოში ჩვენ არ ვართ და არა მარტო ჩრდილოეთის მიმართულებით, არამედ სხვა მიმართულებითაც საფრთხეები მუდმივად გვაქვს. შესაბამისად, ვნახოთ, ეს ჩვენი ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტია და კარგად გვესმის, რამდენად არა მხოლოდ სიმბოლური, არამედ მნიშვნელოვანია აშშ-ის პრეზიდენტი ჩვენს რეგიონსა და პირველ რიგში, ჩვენს ქვეყანაში.