2022 წლის პირველი მთავრობის სხდომის შემდეგ ჟურნალისტებთან საუბრისას ეკონომიკური პროფილის მინისტრებმა მონეტარულ საკითხებზე უფრო მეტი ისაუბრეს, ვიდრე ფისკალურზე და ზოგადად, იმ ეკონომიკურ პოლიტიკაზე, რაც მთავრობის უფლებამოსილების ფარგლებშია. თუ არ ჩავთვლით იმ საკითხს, რომ ფასების სტაბილურობა სრულად ეროვნული ბანკის მანდატია და არა მთავრობის, გასაკვირი არ არის, რომ მთავარი თემა ინფლაციაა, რადგან დეკემბრის მდგომარეობით სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდამ 13.9% შეადგინა. უკვე ხუთი თვეა ინფლაცია ორნიშნა მზარდ ნიშნულზეა. მსგავსად მონეტარული ხელისუფლების - ეროვნული ბანკისა, ფისკალური ხელისუფლების წარმომადგენლებიც ინფლაციის „ერთჯერად“ ხასიათზე საუბრობენ, თუმცა ინფლაცია მიზნობრივ, 3.0%-იან მაჩვენებელს 11 კვარტალზე მეტია აღემატება და ამ პერიოდის მანძილზე ცენტრალური ბანკი სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდის მაღალ ტემპს მისგან დამოუკიდებელი „ერთჯერადი“ ფაქტორებით ხსნის, რაც პასუხისმგებლობის არიდების მიზნით განტევების ვაცის ძიებას ჰგავს, რასაც მთავრობაც იმეორებს. უფრო მეტიც, 2020 წელს, როცა ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკა ამსუბუქებდა, აღნიშნავდა, რომ „2021 წლის პირველ ნახევარში [ინფლაცია] მიზნობრივ დონეს ჩამოსცდება და შემდგომ მას ქვემოდან დაუახლოვდება“, თუმცა პირიქით, გასული წლის დასაწყისიდან ინფლაცია უფრო და უფრო მაღალ ნიშნულს იკავებდა, ხოლო წლის ბოლოს სამიზნე მაჩვენებელს 4.6 -ჯერ გადააჭარბა.
ფიგურა 1: წლიური ინფლაცია, საშუალოვადიანი ინფლაცია, მიზნობრივი დონე და მონეტარული პოლიტიკის ცვლილება (%, პ.პ.)
წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი
საქართველოში ინფლაცია სამიზნე მაჩვენებელს არა პანდემიის, არამედ „დიდი ჩაკეტვამდე“ მინიმუმ სამი კვარტალით ადრე გასცდა. 2019 წლის მეორე კვარტალიდან სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდა 3.0%-იან ნიშნულს აჭარბებდა, ხოლო უკვე წლის ბოლოს, ნოემბერ-დეკემბერში ინფლაცია სამიზნე მაჩვენებელზე 4.0 პროცენტული პუნქტით (პ.პ.) მაღლა იყო. აღნიშნულს კი წლის დასაწყისში ცენტრალური ბანკი მიერ მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირება უძღოდა. 2019 წლის ფასების ზრდის მაჩვენებელი სამიზნე დონეს პირველად მარტის თვეში გაცდა, როცა ინფლაციამ 3.7%-ს მიაღწია. სწორედ, ამ დროიდან იყო ეროვნული ბანკის მიერ „ერთჯერადი“ და „ეგზოგენური“ ფაქტორები ნახსენები. იმ პერიოდში ამგვარ ფაქტორებად ცენტრალური ბანკი თამბაქოს პროდუქციაზე აქციზის ზრდას ასახელებდა, მაგრამ სები იუწყებოდა, რომ „ინფლაცია, ერთჯერადი (ეგზოგენური) ფაქტორების ამოწურვის შემდგომ, მიზნობრივი დონისკენ იმოძრავებს“. ასეც იყო. დანარჩენ პერიოდში თამბაქოს ნაწარმზე აქციზის ზრდის ეფექტი მილევად რეჟიმში რჩებოდა, მაგრამ თვიდან თვემდე წლიური ინფლაციის დონე იზრდებოდა. ამან კი, სექტემბერ-დეკემბერში ცენტრალურ ბანკს მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის 6.5%-დან 9.0%-მდე ზრდა აიძულა.
პანდემიის დასაწყისში ეროვნული ბანკი მიიჩნევდა, რომ გამოკვეთილი იყო „ინფლაციაზე როგორც ზრდის, ასევე შემცირების მიმართულებით მოქმედი ფაქტორები“. ასეთი გაურკვევლობის ფონზე ცენტრალურმა ბანკმა მონეტარული პოლიტიკის მკვეთრი შემსუბუქება დაიწყო, რაც არამხოლოდ რეფინანსირების განაკვეთის 1.0 პ.პ.-იან შემცირებაში, არამედ ეროვნული ბანკის ხელთ არსებულ სხვა ინსტრუმენტებშიც გამოიხატა. ამაში კი მთავრობამაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. მაგალითად, მთავრობის მიერ ჯერ სესხის აღება და შემდეგ კომერციულ ბანკებში გრძელვადიან დეპოზიტზე განთავსება, რიგი სახის სესხების საპროცენტო განაკვეთის სუბსიდირება და სხვა. შედეგად, წლის ბოლოსთვის ეკონომიკაში ფულის მასა 18.8%-ით, 2.2 მლრდ ლარით გაიზარდა. გასულ წელსაც ფულის მასა თითქმის ამავე ოდენობით, 2.1 მლრდ ლარითაა გაზრდილი. ამ ფონზე კი ივნისიდან მოყოლებული ინფლაცია ორნიშნაა, რამაც წლის ბოლს 13.9%-ს მიაღწია.
როგორც ვნახეთ, საქართველოში მაღალი ინფლაცია პანდემიამდე პერიოდს უკავშირდება, რასაც ეროვნული ბანკი მანამდეც ერთჯერადი ფაქტორებით ხსნიდა, მაგრამ მათი წვლილი ზრდის ტემპის მატებასთან ერთად მცირდებოდა. გასულ წელს კი სები ორნიშნა ინფლაციაში მონეტარული პოლიტიკის შედეგებს არ ხედავდა და ფასების ასეთი სწრაფი ტემპით ზრდას პანდემიას უკავშირებდა. ორივე, როგორც სებ-ის ხელმძღვანელობა ასევე, მთავრობის წარმომადგენლები ინფლაციის გლობალურ პრობლემაზე და ამისგან თავის არიდების შეუძლებლობაზე მიუთითებენ. ზემოთ ხსენებული მთავრობის სხდომის შემდეგ მედიასთან ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების მინისტრმა განაცხადა, რომ „აშშ-ში ბოლო 40 წლის მანძილზე მაქსიმუმზეა ინფლაცია, გერმანიაში ბოლო 29 წლის პიკზეა. ჩვენს მეზობელ თურქეთში ბოლო 19 წლის მანძილზე ინფლაცია მაქსიმუმზეა და 36%-ს აღწევს წლიურად“.
მინისტრის თქმული ფაქტობრივი სიმართლეა, რადგან ბოლო რამდენიმე ათწლეულის ყველაზე მაღალ ნიშნულზეა ფასების დონის ზრდის ტემპი, მაგრამ ერთ ვალუტაში გამოხატული ფასების საერთო დონის ცვლილება მეორე ვალუტაში ფასებზე არ აისახება. შესაბამისად, ეს ვერ იქნება არგუმენტი საქართველოში არსებული ორნიშნა ინფლაციის. როგორც საქართველოში, ისევე ხსენებულ ქვეყნებში მაღალი ინფლაცია არა უშუალოდ პანდემიის, არამედ პანდემიურ პერიოდში მონეტარული პოლიტიკის შედეგია. მაგალითად, 2020 წლამდე აშშ-ში ფულის მასა საშუალოდ 5.6%-ით იზრდებოდა, ამ წელს აღნიშნული მასშტაბურად, 24.9%-ით გაიზარდა, რაც გასულ წლის ნოემბრის მდგომარეობით 12.7%-ითაა გაზრდილი. დეკემბერში აშშ-ს წლიურმა ინფლაციამ 7.0% შეადგინა. ამ პერიოდში, ევროზონის ინფლაცია, წინა პერიოდთან შედარებით მაღალი, მაგრამ აშშ-სთან შედარებით დაბალი, 5.0%-ია. ფასების დონის მსგავსად, ბოლო ორი წლის მანძილზე დოლართან შედარებით, ევროს მასა უფრო ნაკლებით გაიზარდა. თუ 2019 წელამდე ევროზონაში ფულის მასა წლიურად საშუალოდ 5.0%-ით იზრდებოდა. 2020 წელს ფულის მასის ზრდის მაჩვენებელი 10.9% იყო, ხოლო 2021 წლის ნოემბრის მდგომარეობით წლიური ზრდა 7.2%-ია.
ამდენად, პანდემიის პერიოდში ორივე ეკონომიკური ერთეულში - დოლარის და ევროს მასა არაორდინალურად და მასშტაბურად გაიზარდა, რაც ფასების ზრდის მაღალ ტემპში აისახა. რაც შეეხება თურქეთს - ამ ქვეყანაში ინფლაცია დიდი ხნის პრობლემაა. 2017 წლიდან ფასების დონის ზრდის ტემპი ორნიშნაა, ხოლო უკვე 2018 წლის ბოლოს ინფლაციის დონე 20.0%-ს აჭარბებდა. გასული წლის ბოლოს კი - 30%-იან ნიშნულს გადააჭარბა. არც თურქეთის შემთხვევაა განსხვავებული. სხვაობა მხოლოდ, ინფლაციის დონის მსგავსად, ფულის მასის ზრდის ტემპშია. მაგალითად, თუ ადრე თურქული ლირის მასა საშუალოდ 17.0%-ით იზრდებოდა, ეს მაჩვენებელი 2019 წლის დეკემბერში წლიურად 26.1%-ით იყო გაზრდილი. პანდემიის პირველ წელს კი ლირის მასის ზრდა გაცილებით მეტი, 36% იყო. გასულ წელის ნოემბრის მდგომარეობით, თურქეთში ფულის მასა წლიურად 51.5%-ითაა გაზრდილი. შედეგად, 2002 წლის შემდეგ სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდამ ყველაზე მაღალ ნიშნულს მიაღწია და ეროვნული ვალუტა მხოლოდ ერთი წლის მანძილზე 78.8%-ით გაუფასურდა.
<სტატიის ავტორის მოსაზრება, შესაძლოა, არ ემთხვეოდეს bm.ge-ის რედაქციის პოზიციას>
