თუ თქვენი ფინანსური რესურსის დაბანდებას საქართველოს საფონდო ბირჟაზე არსებულ რომელიმე აქციაში აპირებთ, კარგად დაფიქრდით, გარდა იმისა, რომ ინვესტირება რისკების და მისი ანალიზის შემდეგ მისაღები გადაწყვეტილებაა, აქ სხვა პრობლემასაც ვხვდებით, პრობლემა კი კაპიტალის ბაზრის არარსებობა და ბირჟის დაბალი ლიკვიდობაა. არსებობს რაღაცეები, რაც საქართველოში რთულად იყიდება, მათ შორის საქართველოს საფონდო ბირჟაზე დალისტულ კომპანიათა აქციებია, თუმცა მანამდე რა არის კაპიტალის ბაზარი სად ვართ და რატომ ვართ ასეთ მდგომარეობაში?
ზოგადი წარმოდგენისათვის გეტყვით, რომ გამბია, ნიგერის რესპუბლიკა, ჩადი, იემენი და ალბათ არ გაგიკვირდებათ ჩრდილოეთ კორეა იმ ქვეყანათა რიცხვში შედიან, სადაც საფონდო ბირჟა საერთოდაც არ არსებობს, ამ ქვეყნებში მშპ-ის ერთ მოსახლეზე გადანაწილება კი 1500 აშშ დოლარზე ნაკლებია. მათგან განსხვავებით განვითარებული საფონდო ბირჟით და კაპიტალის ბაზრით გამორჩეული ქვეყნებია აშშ, იაპონია, გაერთიანებული სამეფო, ჩინეთი, საფრანგეთი მათი წილი საერთო განაწილებაში შემდეგნაირია:
აღნიშნული გრაფიკი და ქვეყანათა შედარება დაგვანახებს თუ რამდენად დიდ როლს ასრულებს ფინანსური ბაზარი, საბაზრო პრინციპებზე ფუნქციონირებადი ქვეყნის ეკონომიკურ სისტემაში. ქართული ფინანსური ბაზარი დღეს ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესშია.
რა არის ფინანსური ბაზარი?
ფინანსური ბაზარი სხვადასხვა ფინანსური ინსტრუმენტებით თუ აქტივებით ვაჭრობის, ფინანსური რისკების მართვისა და ინვესტიციების ხელშეწყობის ბაზარია, ის ბუნებრივი ეკონომიკური ფუნქციის განმახორციელებელიცაა და ახდენს დამზოგველების დაკავშირებას ფინანსური სახსრების მომთხოვნებთან.
სავაჭრო პროდუქტების ნაირსახეობიდან გამომდინარე, ფინანსური ბაზრები რამდენიმე სახეობად იყოფა, მათგან ერთ-ერთი კაპიტალის ბაზარია. საბანკო სისტემასთან ერთად, კაპიტალის ბაზარიც ფინანსური რესურსების მოზიდვის ერთ-ერთ საშუალებად განიხილება. განვითარებული კაპიტალის ბაზარი ბიზნესისთვის კონკურენტულ გარემოს ქმნის და ხელს უწყობს დანაზოგების უფრო ეფექტიან გადანაწილებას. საქართველოში მისი განვითარების შედარებით დაბალი დონე მიზეზთა კომპლექსურობის შედეგია, მათგან რამდენიმეს კი ქვევით განვიხილავ.
ქვეყანაში ძლიერი კაპიტალის ბაზრის არსებობა შემდეგი შედეგების მომტანია: დასაქმების, ექსპორტის და სავალუტო შემოსავლების ზრდა, ახალი ტექნოლოგიების განვითარება, კომპანიათა კაპიტალიზაციის, ლიკვიდურობისა და ჯამურად ქვეყნის ეკონომიკის ზრდა.
კაპიტალის ბაზრის და ფინანსურ ბაზართა განვითარების სიკეთეების გარდა, ასევე, მნიშვნელოვანია თუ რას აკეთებს განუვითარებელი ბაზრები. განუვითარებელი ბაზრები ქვეყნის ეკონომიკური ლიბერალიზაციისთვის აუცილებელი პირობების შესრულების საკითხში ხელის შემშლელი ფაქტორია.
თანხის ეკონომიკაში ინვესტირება ნებისმიერი ქვეყნისთვის მეტად მნიშვნელოვანი მოვლენაა, როგორც წესი, ქვეყნის შიგნით ინვესტირების განსახორციელებლად აუცილებელი პირობა დანაზოგების არსებობაა, მაგრამ იმ შემთხვევაში თუ ეს დანაზოგები არასაკმარისია, მაშინ ერთადერთი გამოსავალი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაა. განვითარებადი ქვეყნებისთვის, ისევე როგორც საქართველოსთვის, უცხოური ინვესტიციები სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ცოტაა იმ სუბიექტების რაოდენობა, რომელთა დანაზოგებითაც შესაძლებელი იქნებოდა ქვეყნის ეკონომიკაში დაბანდება.
ამ მოცემულობის გათვალისწინებით, კაპიტალის ბაზრის განვითარებას კიდევ უფრო დიდი როლი ენიჭება, რადგან სუსტი კაპიტალის ბაზრის არსებობისას მნიშვნელოვნად მცირდება ქვეყნის ეკონომიკაში საერთაშორისო კაპიტალის არსებობის შესაძლებლობა და ასევე იზღუდება ადგილობრივი ფინანსური რესურსის, ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორებში ეფექტური განაწილება. ეს საკითხები კი, ქვეყნის გრძელვადიანი განვითარების და სტაბილურობის ნაწილში, მნიშვნელოვან ხელისშემშლელად შეიძლება იქცეს.
ქართული კაპიტალის ბაზრის განუვითარებლობის პირობებში, წამყვანმა ქართულმა კომპანიებმა მის ჩამნაცვლებლად ლონდონის საფონდო ბირჟა გამოიყენეს. საქართველოდან ლონდონის საფონდო ბირჟაზე პირველი საქართველოს ბანკის ჯგუფი მოხვდა. ეს ამბავი კი ჯერ კიდევ 2006 წელს დაიწყო, კომპანია გამჭვირვალობის მაღალი დონისა და კორპორაციული მართვის ხარისხის გამო კი 2012 წლიდან პრემიუმ–სეგმენტში FTSE 250 ინდექსში შესვლას დაექვემდებარა. ლონდონის ბირჟის რიგით მეორე ბინადარი თიბისი ბანკის ჯგუფი გახდა, რომელმაც ვაჭრობა 2014 წლიდან დაიწყო. ბანკმა აჩვენა კორპორაციული მართვის საუკეთესო შედეგები და დაადასტურა, რომ არის უმაღლესი სტანდარტების მქონე კომპანია, რომელიც იმსახურებს ლონდონის საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობას. მესამე კომპანია, რომლის აქციებიც ივაჭრება ლონდონის საფონდო ბირჟაზე საქართველოს კაპიტალია და ის 2018 წლის საქართველოს ბანკის ჯგუფის გაყოფის შედეგად შეიქმნა.
ლონდონში, გარდა ქართულ კომპანიათა აქციებისა, ასევე ივაჭრება ქართული ბონდები. ბონდები სახელმწიფო კომპანიებისაა, ასეთი კომპანია კი სულ ორია: საქართველოს რკინიგზა და ნავთობისა და გაზის კორპორაცია.
საქართველოს საფონდო ბირჟა
საქართველოში კაპიტალის სავაჭრო პლატფორმად საქართველოს საფონდო ბირჟა გვევლინება, რომელიც 1999 წელს 5 იანვარს დაფუძნდა, იმავე წელს 18 ოქტომბერს კი „საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ცენტრალურმა დეპოზიტარმა“ დაიწყო ფუნქციონირება.
2000 წელს გარიგებების რაოდენობამ - 601-ს, თვეში საშუალო გარიგებების რაოდენობამ კი 60-ს მიაღწია, თანხაში ნავაჭრი აქციების ჯამური ღირებულება 5 892 325 ლარს შეადგენდა.
საფონდო ბირჟის აქტივობის ამაჩქარებელი 2003 წელი აღმოჩნდა, რაც გამოწვეული იყო ქვეყანაში კორუფციის მნიშვნელოვანი შემცირებით, ფინანსური ბაზრის გახსნით, მისი ლიბერალიზაციით და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების სწრაფი ზრდით. მიუხედავად აღნიშნული ცვლილებების და ვაჭრობის მოცულობის ზრდისა, თვალსაჩინო შედეგი მაინც ფუნქციონირებადი კაპიტალის ბაზრის არარსებობა იყო.
იყო და ასეა დღესაც, თუმცა სანამ დღევანდელ დღემდე მოვიდოდე, შედარებისთვის 2007 და 2013 წლების ჯამური შედეგები სურათს კარგად დაგვანახებს. 2007 წელს წლის განმავლობაში დადებული გარიგებების რაოდენობა - 6 908 იყო, გასხვისებული ფასიანი ქაღალდების მოცულობა - 14 619 830 ცალი, ჯამური ღირებულება - 38 374 076 ლარი. 2013 წელს ჯამური ნასყიდობების მოცულობა 10 მილიონ ლარს შეადგენდა. 2019 წლის წლიური გარიგებების რაოდენობა 416 ხოლო მოცულობა 128 688 840 ლარი იყო.
2007 წელი საქართველოს საფონდო ბირჟის ვაჭრობაში ბოლოა, როცა ჯამურ გარიგებებსა და გაყიდვების მოცულობაში ზრდა დაფიქსირდა, მიზეზი კი კანონმდებლობაში შეტანილი ცვლილება გახდა, რომელმაც ბირჟის გარეთ ვაჭრობის შესაძლებლობა გააჩინა, ასევე, გააუქმა ფასიანი ქაღალდების კომისია და კაპიტალის ბაზრების რეგულირება სებ-ს გადაეცა, რის შედეგადაც ბირჟა რისკების მაქსიმალურად დაზღვევის ფორმატში მოექცა, რაც მსუბუქად რომ ვთქვათ, საფონდო ბირჟას და მის ფუნქციონირების მხარეს ნაკლებად უხდება.
მყიდველები და გამყიდველები ბირჟის გარეთ ვაჭრობით თავიდან ირიდებდნენ ტრანზაქციულ ხარჯებს, რაც ბირჟაზე ბროკერის მომსახურებასთან იყო დაკავშირებული, ასევე გაქრა ლისტინგთან დაკავშირებული ხარჯებიც, შედეგად კი გაჩნდა ბაზარი, რომლიც შესახებ ინფორმაციის გაგებაც, ფაქტობრივად, შეუძლებელია.
ცვლილებებამდეც კაპიტალის ბაზარი ფაქტობრივად უფუნქციო იყო, რადგან საქართველოს საფონდო ბირჟაზე დაშვებული კომპანიათა კაპიტალიზაცია მშპ-ის 3%-საც კი არ შეადგენდა, დღეს ეს მაჩვენებელი 4.3% არის; შედარებისათვის იგივე მაჩვენებელი ჰონკონგში, შვეიცარიაში, სინგაპურში, საუდის არაბეთში, შვედეთში, ავსტრალიასა და კანადაში 100%-ს აჭარბებს. აღნიშნული მაჩვენებელი რუსეთის შემთხვევაში - 34.5%-ია, ხოლო თურქეთში 24.51 %-ს შეადგენს.
ცვლილებები 2007 წლის შემდეგაც მრავლად განხორციელდა, მათგან უმეტესი კი ინვესტორთა ინტერესების დაცულობას და კომპანიათა ფინანსური გამჭვირვალობის მაღალი მაჩვენებლების არსებობას ეხებოდა, რაც ცალსახად საჭირო და აუცილებელია, თუმცა ეს მაშინ, როცა ბირჟაზე ინვესტორია და ასევე, ისეთი კომპანიები ივაჭრება, სადაც ფინანსურ ინფორმაციათა გადამოწმება ისედაც მრავალი გზით ვერ ან არ ხდება.
ბირჟის შექმნიდან 20 წლის თავზე კვლავ რეფორმებზე, საკანონმდებლო და მარეგულირებელ ბაზაზე ვსაუბრობთ, სებ-ი კი ყოველწლიურ ანგარიშში ფასიანი ქაღალდების ბაზარს ისე განიხილავს თითქოს, ეს მხოლოდ კომპანიებისთვის თანხების მოზიდვის საშუალებაა, ხოლო წარმატებულ კომპანიათა მხრიდან მოკრძალებული ინვესტიციების მოზიდვა, განხორციელებული ცვლილებების დამსახურება.
თუ თავის მოტყუება გვსურს, შეგვიძლია ასეც ჩავთვალოთ, რომ კაპიტალის ბაზარი და საფონდო ბირჟა მეტ ყურადღებას არ მოითხოვს; შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შედეგები შესამჩნევია და ასეთი დინებით მიყოლის პირობებშიც შესაძლებელია მისი განვითარება, რადგან ვაჭრობათა მოცულობები გაიზარდა, თუმცა აქ რამდენიმე კითხვა ჩნდება:
რომელი კომპანიების აქციები თუ ობლიგაციები ივაჭრება საქართველოს საფონდო ბირჟაზე?
აქციები:
• საქართველოს ბანკი - ბოლო საბირჟო ოპერაცია შესრულდა 23/07/2020-ში, გაიყიდა 20 აქცია, თითოს ღირებულება 50 ლარი.
• ლიბერთი ბანკი - ბოლო საბირჟო ოპერაცია შესრულდა 14/12/2020-ში, გაიყიდა 64 559 ცალი აქცია, თითოს ღირებულება 0.015 ლარი.
• მეტრო ეიფორია ჰოტელ ბათუმი - ბოლო საბირჟო ოპერაცია შესრულდა 25/09/2020-ში, გაიყიდა 100 ცალი აქცია, თითოს ღირებულება 8 ლარი.
• თელასი - ბოლო საბირჟო ოპერაცია შესრულდა 22/10/2020-ში, გაიყიდა 42 ცალი აქცია, თითოს ღირებულება 2 ლარი.
• სარაჯიშვილი - 2020 წელს გარიგება არ მომხდარა.
• ისანი-ქართუ - ბოლო საბირჟო ოპერაცია შესრულდა 28/09/2020-ში, გაიყიდა 39 ცალი აქცია, თითოს ღირებულება 4.27 ლარი.
• ხაშურის მინის ტარა - 2010 წელს შემდეგ ვაჭრობა არ განხორციელებულა.
• ტრანსმშენი - 2020 წელს გარიგება არ მომხდარა.
• ვითიბი ბანკი ჯორჯია - 2020 წელს გარიგება არ მომხდარა.
ობლიგაციები:
• აზიის განვითარების ბანკი - ფასიანი ქაღალდის ღირებულება 500 000 ლარი. დალისტვიდან დღემდე შემდგარი გარიგებების რაოდენობა - 0.
• შავი ზღვის ვაჭრობისა და განვითარების ბანკი - ფასიანი ქაღალდის ღირებულება 500 000 ლარი. დალისტვიდან დღემდე შემდგარი გარიგებების რაოდენობა- 0.
• ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი- ფასიანი ქაღალდის ღირებულება 1 000 000 ლარი. დალისტვიდან დღემდე შემდგარი გარიგებების რაოდენობა -0.
• ნიდერლანდების განვითარების საფინანსო კომპანია - ფასიანი ქაღალდის ღირებულება 1 000 000 ლარი და 100 000 ლარი. დალისტვიდან დღემდე შემდგარი გარიგებების რაოდენობა-0.
• საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია - ფასიანი ქაღალდის ღირებულება 100 000 ლარი, დღემდე შემდგარი გარიგებების რაოდენობა - 0.
გარდა აღნიშნული ობლიგაციებისა ბირჟაზე ივაჭრება "ქართული ლუდის კომპანიის", "სილქნეტის", "თეგეტა მოტორსის", "თიბისი ბანკის", "ევექსის ჰოსპიტლების", "ნიკორას", "თიბისი ლიზინგის", "საქართველოს სალიზინგო კომპანიის", "ლისი ლეიქ დეველოპმენტის", "საქართველოს უძრავი ქონებისა" და "საქართველოს ქონების მართვის" ჯგუფის ობლიგაციებიც.
შეუძლიათ თუ არ ამ კომპანიებს იგივე რესურსის საქართველოს საფონდო ბირჟის გარეშე აკუმულირება?
ვაჭრობის რაოდენობათა სიმცირე, ზოგ კომპანიათა შემთხვევაში კი მისი ნულოვანი მაჩვენებელი კიდევ ერთხელ დაგვარწმუნებს ბირჟის უფუნქციობასა და განსახორციელებელი ცვლილებების სისწრაფეზე, ასევე დაგვანახებს, რომ დალისტული კომპანიებისათვის ბირჟის გამოყენება ფაქტიურად მისი დანიშნულებით ვერ ხერხდება. ბირჟისათვის სავაჭრო პუნქციის დასაბრუნებლად სწრაფი და რადიკალური ცვლილებებია საჭირო.
რატომ ვაჭრობენ ეს კომპანიები საქართველოს საფონდო ბირჟაზე?
მათი ბირჟაზე დალისტვა რეალურად ფინანსების მოზიდვაზე მეტად მათ ბიზნეს პასუხისმგებლობის ნაწილად შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რადგან ასეთი კომპანიებისათვის საქართველოს საფონდო ბირჟაზე მოზიდული ფინანსური რესურსი ძალიან უმნიშვნელოა და ის შეიძლება დალისტვის ხარჯებსაც ვერ ფარავდეს.
ამ და სხვა კითხვებზე ჩაყოლა დაგვარწმუნებს, რომ ძალიან შორსაა ის დრო, როცა შეგვეძლება ქართული კაპიტალის ბაზრით ვიამაყოთ. დღემდე არსებული ტემპების გათვალისწინებით, იმის პროგნოზირებაც შეუძლებელია, რამდენიმე ათეულ წელიწადში თუ შეიცვლება რამე. საქართველოს საფონდო ბირჟის ფაქტიურ უფუნქციობას, მასზე მოვაჭრე კომპანიათა რაოდენობაც ამყარებს, ასეთი სულ 27 კომპანიაა.
ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის სიღარიბეს კი არ უნდა ვებრძოლოთ, იმაზე უნდა ვიფიქროთ, როგორ გავმდიდრდეთ, თუმცა მხოლოდ ფიქრი რას უშველის თუ საქმეშიც არ ვიყოჩაღეთ. 2016 წელს მთავრობის ეკონომიკურმა გუნდმა წარადგინა კარგად ნაფიქრი დოკუმენტი სახელით „კაპიტალის ბაზრის განვითარების სტრატეგია“ თუმცა აი, საქმეში სიყოჩაღე ვერ მიჰყვა და დარჩა დოკუმენტი დოკუმენტად. მის შემდეგ ცვლილებების გამჟღებრელად მხოლოდ სებ-ი გვევლინება და მისი ძირითადი ორიენტირი ისეთი წესებია, რომელიც პროცედურულ ნაწილებს ეხება, აღნიშნული ცვლილებები კი სწრაფი ამჩქარებლის ფუნქციას ვერ შეასრულებს.
ბირჟის განუვითარებლობის მრავალი მიზეზიდან დღეს მხოლოდ შემდეგ ორ საკითხს შევეხები:
1) ფინანსური განათლება
2) საბანკო სისტემა
ფინანსური განათლება
სახელმწიფომ და სებ-მა ხელი უნდა შეუწყოს მოსახლეობის ფინანსური განათლების დონის ამაღლებას, მიაწოდოს ინფორმაცია, რომ ერთი მხრივ, კაპიტალის ბაზრები მნიშვნელოვანია ეკონომიკური ზრდის და შესაბამისად მოსახლეობის კეთილდღეობისათვის, მეორე მხრივ, კაპიტალის ბაზრებს ახასიათებთ მერყეობა და რისკები, რომელთა გარეშეც ანუ პერიოდულად ზარალის მიღების გარეშე, ბაზარი ვერ ფუნქციონირებს.
ეს უნდა იყოს სისტემატიური კონტაქტი და არა დროებითი კამპანია, რადგან შედეგი ერთჯერადი აქტივობებით არ მიიღწევა; ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ სებ-ის მიერ გაჟღერებულ რეკომენდაციებში ნათლად იყოს წარმოჩენილი ინვესტირების უპირატესობები და რისკების ანალიზი, რადგან როგორც წარსული გამოცდილებიდან ჩანს მათი განცხადებები მეტწილად პოტენციურ ინვესტორთა დაფრთხობაზე უფრო არის ორიენტირებული, ვიდრე მათ ინფორმირებაზე.
კაპიტალის ბაზრის განვითარება შეუძლებელია მის მიმართ მოსახლეობის და ინვესტორების ნდობის გაღრმავების გარეშე. ნდობა აუცილებელია იმისთვის, რათა მოსახლეობამ თავიანთი დანაზოგები შესაბამისი ფინანსური შუამავლების დახმარებით სხვადასხვა ფინანსურ ინსტრუმენტებში და საინვესტიციო საშუალებებში განათავსონ. ასეთი ნდობის შესაქმნელად საუკეთესო საშუალებაა მოსახლეობის ცოდნის ამაღლება. მოსახლეობის ინფორმირება თანხების დაბანდების სხვადასხვა საშუალებების და მათი უპირატესობების შესახებ, ასევე, ინვესტირებასთან თანმდევი რისკები.
გარდა მოსახლეობისა, ასევე, მნიშვნელოვანია ფინანსური შუამავლების განათლება და პროფესიონალიზმის ამაღლება. ინვესტორთა ფართო ფენებთან, სწორედ მათ აქვთ უშუალო შეხება, მათი ქმედებები მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მთლიანად ფინანსური სექტორის მიმართ ნდობას.
ამ პროცესში უფრო ფართო ჩართულობისთვის, აუცილებელია, ბაზრის მონაწილეების, პოტენციური განმთავსებლების (ემიტენტების), ზოგადად, მოსახლეობის, ინვესტორების და მარეგულირებლის ცოდნის მუდმივი ამაღლება.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსახლეობის, ემიტენტების, ფინანსური განათლება და ინვესტორების ინფორმირება წარმოადგენს ერთ-ერთ მთავარ კომპონენტს ქვეყნის, როგორც მთლიანი ეკონომიკის, ასევე, სოციალური და ფინანსური კეთილდღეობისთვის.
საბანკო სისტემა
ქართული საბანკო სისტემა და მისი მონოპოლია ქართულ ფინანსურ ბაზარზე კაპიტალის ბაზრის დაბალი განვითარებულობის ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზია. ბანკები განვითარებულ კაპიტალის ბაზარს თავის კონკურენტებად მოიაზრებენ და იყენებენ რესურსებს, რათა შეინარჩუნონ არსებული სტატუს-ქვო. მიუხედავად იმისა, რომ ფინანსური ბაზრის განვითარების შენელების პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო საშუალებად საქონლის და კაპიტალის მოძრაობის გაძლიერება ითვლება და ქაღალდზე ეს პირობები საქართველოშიც სამაგალითოდ სრულდება, მაინც ვერ მოხერხდა ზემოთ ხსენებული წინააღმდეგობის დაძლევა. მიზეზად კი, შესაძლებელია, საქართველოს სახელმწიფოს სუსტი ინსტიტუციური ორგანიზება დასახელდეს.
ქართული საბანკო სექტორი, განსხვავებით, მაგალითად, ევროპულისაგან, თავისი მოდელით გამოირჩევა და საბანკო საქმიანობის მხოლოდ ვიწრო სპექტრს (დეპოზიტები, სესხები, საანგარიშსწორებო, საკასო მომსახურება) მოიცავს. ბანკების წარმატებებმა და ფინანსურ ბაზრებზე დომინანტობამ მათ სარგებელი მოუტანა, ახლა კი არ სურთ მიღწეულზე უარი თქვან. კაპიტალის ბაზრის განვითარების ხელშეწყობით, ბანკები ქმნიან კონკურენციას თავიანთი დეპოზიტების და სესხებისთვის, რადგან ბაზარზე ჩნდება უფრო მაღალი სარგებლის მომტანი ფინანსური განთავსების ინსტრუმენტი და, ასევე, უფრო დაბალი ხარჯის მქონე კაპიტალის მოზიდვის საშუალება.
ამ პრობლემის მოგვარება გარდა საბანკო სისტემის დარწმუნებისა, ასევე, შესაძლებელია, შესაბამისი რეგულაციებით.
მიუხედავად კაპიტალის ბაზრის მნიშვნელობისა, ბანკები იშვიათად, თუმცა მაინც დომინირებენ მოწინავე ქვეყნებშიც, განსაკუთრებით გერმანიას და იაპონიაში, თუმცა სინამდვილეში, ყველაზე მაღალგანვითარებული ფინანსური ბაზრების გამოცდილებები, მაგალითად, აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში, დაგვანახებს, რომ ფინანსური ბაზრის განვითარებამ, შეიძლება ზიანი მიაყენოს კომერციული ბანკის მომგებიანობას. აშშ-ში კაპიტალის ბაზრის გააქტიურების ფონზე, საკრედიტო საქმიანობის მომგებიანობა დროთა განმავლობაში დაეცა და ბანკებს გაუჩნდათ უფრო სარისკო სესხების პორტფელები, რაც მოგების შესანარჩუნებლად განხორციელდა, ისინი 2007-2008 წლამდე ახერხებდნენ, რომ შესაბამისი რისკის ხარჯზე მუდმივად გაეზარდათ საკრედიტო პორტფელი, თუმცა რიგი მიზეზების და რისკიანობის „უყურადღებობის“ გამო, მსოფლიომ ფინანსური კრიზისი მიიღო. მიუხედავად 2008 წლის კრიზისისა აშშ-ში, ბანკები ინარჩუნებენ ზრდას, მაგრამ ისინი აღარ ასრულებენ იმ დომინანტურ როლს, რაც მათ ოდესღაც ჰქონდათ. განვითარებულ ქვეყნებში, დაიხვეწა ობლიგაციის და კაპიტალის ბაზრები და გამძაფრდა სხვა შუამავლების მხრიდან კონკურენცია, ბანკებმა დაკარგეს კომერციული დაკრედიტების უპირატესობები და შედეგად, მათი მომგებიანობა შემცირდა. როგორც განვითარებული ქვეყნების გამოცდილებიდან ჩანს, საბანკო სექტორისთვის ეს შეიძლება რთული გადასვლა იყოს და ამიტომაც განვითარებად ქვეყნებში, იქ, სადაც ბანკებს შეუძლიათ თავიანთი პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენის გამოყენება, გარკვეული ცვლილებების შესაჩერებლად ისინი ამას აკეთებენ და ხშირ შემთხვევაში, საკმაოდ დიდი წარმატებითაც.
გასაგები და ლოგიკურია, რომ განვითარებული, ლიკვიდური და ღრმა ბაზრის ხანმოკლე დროში მიღება, მისი ყველა სეგმენტით და რთული ფინანსური ინსტრუმენტებით, ფაქტობრივად, შეუძლებელია, თუმცა 1999 წლიდან 2020 წლამდე დრო რამდენად შეიძლება ხანმოკლედ ჩაითვალოს?
საქართველოში კაპიტალის ბაზრის სწრაფი განვითარებისთვის საჭიროა, სწორი რეგულირების მექანიზმის შემუშავება, რამდენად უნდა არეგულირებდეს სები საფონდო ბირჟას? ასევე, მნიშვნელოვანია, საქართველოს რეგიონულ ფინანსურ ცენტრად ჩამოყალიბება, რომელიც ინვესტორებს შესთავაზებს სამართლიან, გამართულ საკანონმდებლო ბაზას, თანამედროვე ინსტიტუციურ მმართველობაზე დაფუძნებულ საინვესტიციო გარემოს, ინოვაციურ, კონკურენტუნარიან სერვისსა და მსოფლიო კლასის ფინანსურ ინფრასტრუქტურას, რისთვისაც საჭიროა, არსებობდეს ისეთი საგადასახადო რეჟიმი და ფინანსური მომსახურების სპექტრი, რომელიც ჩვენს ქვეყანას რეგიონში კონკურენტულ უპირატესობას მიანიჭებს. შედეგად ბევრი ინვესტორისთვის ქართული ბაზარი შეიძლება გახდეს რეგიონის სხვა ქვეყნებში უფრო მარტივად წვდომის საშუალება, ხოლო რეგიონის კომპანიებისთვის კაპიტალის მოზიდვის უკეთესი და უფრო ხელმისწავდომი საშუალება, ვიდრე საკუთარ ქვეყანაში ან სხვა უფრო დიდ ფინანსურ ცენტრებში.
ფინანსურ განათლებასთან ერთად არსებული პრობლემები შემდეგი გზებით უნდა მოგვარდეს: სახელმწიფომ უნდა შექმნას და ხელი უნდა შეუწყოს კონკურენტული გარემოს შენარჩუნებას. უნდა გადაიხედოს საგადასახადო დაბეგვრის რეჟიმი.
უნდა მოხდეს ინვესტორთა დაცულობის უზრუნველყოფა, რადგან მცირე წილის მქონე აქციონერთა სუსტი დაცვის პირობებში, რთულდება კაპიტალის ბაზრის განვითარების პროცესი.
შესაბამისი სტიმულატორებით უნდა აღდგეს საფონდო ბირჟის ფუნქცია, რაც ფასიან ქაღალდებზე ფასწარმოქმნის ფუნქციის ქონას ნიშნავს. დაბალი აქტივობის და შესაბამისად, ლიკვიდობის პრობლემიდან გამომდინარე საფონდო ბირჟაზე ფასწარმოქმნის წესი ფაქტიურად გაურკვეველია, რაც დამატებით ხელისშემშლელი ფაქტორია, რადგანაც პოტენციურმა ინვესტორმა არ იცის თუ როგორი შეიძლება იყოს მისი მოლოდინები კონკრეტული კომპანიის აქციების შეძენის შემთხვევაში, ასევე, არ იცის თუ რა ვადაში, რამდენით ცვლილება შეიძლება იყოს მისაღები. მსგავსი ტიპის ინვესტირებისას კი მოლოდინებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს და ამ საკითხში კითხვის ნიშნები, ინვესტირების შეფერხებას ან სულაც გაჩერების გამომწვევი შეიძლება გახდეს.
ქართულ ბიზნესწრეებსა და მთავრობის ეკონომიკურ გუნდში, ფაქტობრივად, მუდმივი საუბარია კაპიტალის განვითარებასა და მის როლზე, თუმცა გაკეთებული საქმე რამდენადმე ჩამორჩება ნასაუბრებს. მხოლოდ სურვილები და მრავალგვერდიანი დოკუმენტები კი, კაპიტალის ბაზარს კი არა, როგორც აღმოჩნდა, ვერაფერსაც ვერ ავითარებს.
