საქართველოს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის მინიჭების პერსპექტივები; უცხოური გავლენის აგენტების კანონპროექტი; საქართველოში არსებული ბიზნესკლიმატი - ამ საკითხებზე ევროკავშირის ელჩმა პაველ ჰერჩინსკიმ და ევროკავშირის ბიზნეს ასოციაციის (EBA) თავმჯდომარემ ჯონ ჯონ ბრაეკველდტმა გადაცემა "ანალიტიკას" ეთერში, გიორგი ისაკაძესთან და ელენე კვანჭილაშვილთან ისაუბრეს.
ინტერვიუ ევროკავშირის ელჩთან და EBA-ს თავმჯდომარესთან:
ელენე კვანჭილაშვილი – ჩემთვის, როცა ბიზნესი ხმას იმაღლებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაც ფუნდამენტურად არასწორი ხდება ჩვენს ქვეყანაში. ჩემი დაკვირვებით, ბიზნეს საზოგადოებამ უფრო ხმამაღლა დაიწყო საუბარი მას შემდეგ, რაც თქვენ ბატონო ელჩო, გარკვევით თქვით, რომ ეს კანონპროექტი ეწინააღმდეგება სულ მცირე ორ წინაპირობას იმ 12 წინაპირობიდან, რომელიც აუცილებელია საქართველოსთვის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მისაღებად. რას გაჩვენებთ ეს პროცესი – მიიღებს თუ არა პარლამენტი ამ კანონს?
პაველ ჰერჩინსკი – ეს არ არის ადვილი კითხვა საპასუხოდ. მე დიპლომატი ვარ, უცხოელი, რომელიც საქართველოში ცხოვრობს და ვცდილობ, საქართველომ წინ წაიწიოს და მიაღწიოს თავის ასპირაციას, გახდეს ევროკავშირის წევრი. ეს ასპირაციები გარანტირებულია საქართველოს მთავარი კანონით – საქართველოს კონსტიტუციით. ამ ასპირაციებს იზიარებს საქართველოს მოქალაქეების აბსოლუტური უმრავლესობა. და ეს მათ შორის არის საქართველოს მთავრობის გაცხადებული მიზანიც, რომელსაც იზიარებს თითქმის ყველა პოლიტიკური პარტია საქართველოში – სულ მცირე, ისინი, ვისთანაც მე პირადად მისაუბრია. ეს გაცხადებული მიზანია. პროცესი მიმდინარეობს. პროცესი შორს წასულია. შარშან საქართველომ მიიღო ევროპული პერსპექტივა – რაც ჩემი გადმოსახედიდან ჭეშმარიტად ისტორიული მიღწევაა. საქართველომ ასევე მიიღო 12 პრიორიტეტი. იმისთვის, რომ ევროკავშირის ინტეგრაციის გზაზე შემდეგი ნაბიჯი გადადგას. და ამ კანონპროექტის სახით, ჩვენ გვაქვს ინიციატივა, რომელიც შეუთავსებელია ევროპულ ღირებულებებთან და ევროპის ნორმებთან. მესმის, რომ დემოკრატიულ ქვეყანაში არსებობს დისკუსიის შესაძლებლობა.
არსებობს შესაძლებლობა რეფლექსიის. მაგრამ როგორც ევროკავშირის წარმომადგენელი ჩემი მოვალეობაა რომ თავიდანვე ვთქვა, ამ დისკუსიის ყველაზე ადრეულ ეტაპზე, რომ ასეთი კანონი უბრალოდ შეუთავსებელი იქნება იმასთან, თუ ვინ ვართ ჩვენ როგორც ევროკავშირი. ეს შეუთავსებლობა ვლინდება პრიორიტეტ ნომერ შვიდში და პრიორიტეტ ნომერ ათში – ერთი ეხება სამოქალაქო საზოგადოებას და მეორე – მედიის თავისუფლებას. ევროკავშირი ყოველთვის მხარს უჭერდა სამოქალაქო საზოგადოების მუშაობას. აქტიური სამოქალაქო საზოგადოება, თავისუფალი მედია – ეს ნებისმიერი დემოკრატიის ფუნდამენტური საფუძველია. ჩვენ მხარი უნდა დავუჭიროთ სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებას ნაცვლად იმისა, რომ მოვახდინოთ მათი სტიგმატიზება.
გიორგი ისაკაძე – სამწუხაროდ ხელისუფლებასთან თქვენი შეხვედრების დეტალები ჩვენ არ ვიცით, მაგრამ მოვისმინეთ ასეთი განცხადება, რომ დისკუსიის დაწყების სტიგმატიზება არ უნდა მოხდეს. რატომ არის ამდენად მნიშვნელოვანი რომ ხელისუფლებას წინასწარ აფრთხილებთ პროცესთან დაკავშირებით, რომელიც ინიცირებულია სულ სხვა პოლიტიკური ძალისგან, მაგრამ უკუკავშირს გვიბრუნებს მხოლოდ ქართული ოცნება – მმართველი ძალა.
პაველ ჰერჩინსკი – რამდენიმე თვეა, რაც უკვე საქართველოში ვარ. და შევნიშნე, რომ პოლიტიკური ენა აქ ძალიან ემოციურია.
გიორგი ისაკაძე – აქ ყველაფერი ემოციურია.
პაველ ჰერჩინსკი – ბევრი ძლიერი ზედსართავი გამოიყენება. მათ ყველა იყენებს. მესმის, რომ ეს ხასიათის ნაწილიცაა – გვესმის, მაგრამ ვფიქრობ, ყველას ინტერესშია ტემპერატურას დავუწიოთ, როცა მნიშვნელოვან საკითხებზე ვმსჯელობთ, რომლებსაც პირდაპირი გავლენა აქვს საქართველოს პოლიტიკური სისტემის ბუნებაზე. რა თქმა უნდა, საქართველო დემოკრატიული ქვეყანაა. და ის განხილვები, რაც თუნდაც ამ კანონპროექტს მოჰყვა, სწორედ ამაზე მიუთითებს. არავინ აყენებს ეჭვქვეშ სხვადასხვა ინიციატივის განხილვის უფლებას, თუმცა ვფიქრობ, რომ არა მხოლოდ საერთაშორისო თანამეგობრობის, არამედ, ყველა მხარის ხმას უნდა ისმოდეს. პირადად მე მომმართავს სამოქალაქო საზოგადოების ძალიან ბევრი წარმომადგენელი, ვინც მიიჩნევს, რომ მასზე გავლენა დიდი იქნება და ვისაც ეშინია, რომ თუ კანონპროექტი კანონად იქცევა, საქმე, რომელსაც კეთილსინდისიერად ემსახურებოდნენ, საფრთხის ქვეშ დადგება.
ელენე კვანჭილაშვილი – დიახ. თუმცა ყველაფერს აქვს კონტექსტი, ასე არ არის? ჩვენ ვიცით, რა მოხდა რუსეთში 2012 წლის შემდეგ, როდესაც ამ ქვეყანამ მსგავსი კანონი მიიღო. რა სტიგმატიზაციაზე ვსაუბრობთ საერთოდ? სტიგმატიზაციაა ის რომ, ვინც არ უნდა იყოს, მას არ უნდოდეს მსგავსი პრეცედენტი საქართველოში?
პაველ ჰერჩინსკი – ჩვენ ევროპაში გვაქვს მსგავსი პრეცედენტი.
ელენე კვანჭილაშვილი – უნგრეთს გულისხმობთ, ასე არ არის?
პაველ ჰერჩინსკი – ამ პრეცედენტის შესახებ ყველამ კარგად იცის. ერთ–ერთმა ჩვენმა წევრმა სახელმწიფომ სცადა იგივე ტიპის კანონმდებლობის შემოღება და ევროპულმა სასამართლომ მკაფიოდ დაასაბუთა თავისი უარყოფითი დამოკიდებულება. ამდენად, მკაფიო შეუთავსებლობა არსებობს უცხოური გავლენის აგენტების კანონსა და იმ ღირებულებებსა და პრინციპებს შორის, რაც ევროკავშირს გააჩნია. მიხარია, რომ დღეს ჯონის გვერდით ვზივარ – ევროპული ბიზნეს ასოციაციის პრეზიდენტის გვერდით, რადგან რამდენიმე დღის წინ ჩვენ მოვისმინეთ ბიზნეასოციაციების განცხადება, რომლებმაც ხმა აიმაღლეს ამ საკითხთან დაკავშირებით. ეს კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, რომ ეს კანონი არ ეხება მხოლოდ ბიზნეს საზოგადოებას ან ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს, ან ევროკავშირის ელჩს, რომელიც ხმაურობს ამ თემაზე, არამედ ეს საკითხი ფუნდამენტურად უარყოფით გავლენას ახდენს ამ ქვეყნის მოქალაქეებზე და განსაკუთრებით მათზე, ვისაც გულწრფელად სჯერა, რომ ეხმარება სხვა ადამიანებს, უფრო სუსტებს და უფრო მოწყვლადებს.
გიორგი ისაკაძე – სანამ ელჩს შესვენების შესაძლებლობას მივცემთ და შემდეგი კითხვით ჯონთან გადავალთ, მანამდე მინდა დავაზუსტო – ევროკავშირის შიგნით პრეცედენტზე საუბრისას – უნგრეთს გულისხმობდით. ასეა?
ელენე კვანჭილაშვილი – გიორგი, ელჩს არ სურს უნგრეთის დასახელება.
პაველ ჰერჩინსკი – შეგიძლიათ დაგუგლოთ.
გიორგი ისაკაძე – ჯონ, ვაგრძელებ ელჩის აზრს. ეს არ იყო მხოლოდ თქვენი ასოციაცია, რომელმაც განცხადება გაავრცელა კანონპროექტთან დაკავშირებით – ეს იყო თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი ბიზნეს ასოციაცია, რომლებიც ფოკუსირდებიან ბიზნეს საზოგადოებაში ევროპულ ღირებულებებზე. როგორც ელენემ ახსენა, ბიზნესი ძალიან იშვიათად იმაღლებს ხმას. სამთავრობო უწყებები, პარლამენტი თქვენთვის მნიშვნელოვანი მხარეა ბიზნესის წარმოების პროცესში. მითხარით, როგორ დაკოორდინირდა ბიზნესის შეხვედრა პარლამენტის თავმჯდომარესთან და როგორია სულისკვეთება?
ჯონ ბრაეკველდტი – ბიზნესის გადმოსახედიდან ეს კანონპროექტი აზიანებს ბიზნესს. ეს კანონი აზიანებს საინვესტიციო გარემოს. ჩვენ წლების განმავლობაში ვმუშაობთ იმისთვის, რომ კარგი ბიზნესკლიმატი შევქმნათ. ჩვენ დღეს ასეთი კანონი არ გვჭირდება. კანონი, რომელიც ინვესტორებს აფერხებს. ინვესტორები უკვე დღეს გვეკითხებიან – გვინდა, საქართველოში ინვესტირება; რა ხდება ამ კანონპროექტთან დაკავშირებით? ეს უკვე გვაზიანებს ჩვენ. როგორც ბიზნესასოციაცია, ჩვენ აპოლიტიკურები ვართ. ჩვენ ყველა მთავრობასთან ვთანამშრომლობთ, რომ პრობლემები კერძო–საჯარო დიალოგის ფორმატში გადაწყდეს. და ამ ტიპის კომუნიკაციის კარგი გამოცდილებაც გვაქვს. მაგრამ ამჯერად, ჩვენ, ევროკავშირი–საქართველოს ბიზნესსაბჭოს, ამერიკის სავაჭრო პალატას და გერმანიის ასოციაციას გვჭირდებოდა ხმის ამოღება, რადგან ეს კანონი ზიანს გვაყენებს. ეს კანონი არ გვჭირდება. და გაჩუმება არ შეგვეძლო.
ელენე კვანჭილაშვილი – მთავარი გზავნილი, რომელიც ჩვენ მივიღეთ ამერიკის ელჩისგან თუ არ ვცდები იყო ის, რომ მან მკაფიოდ თქვა – ყველა პარლამენტარი, რომელიც ხმას მისცემს ამ კანონპროექტს, პირადად იქნება პასუხისმგებელი ევროატლანტიკური მომავლის საფრთხეში ჩაგდებისთვის – იგივე ითქმის თუ არა იმ ბიზნესებზე, რომლებიც დღეს დუმილს ამჯობინებენ? მესმის, რომ რთული კითხვაა თქვენთვის, მაგრამ გისმენთ.
ჯონ ბრაეკველდტი – დიახ. ზუსტად. როდესაც ჩვენ გადავწყვიტეთ განცხადების გაკეთება, ჩვენ არ გაგვიფრთხილებია მედია – ჩვენ განცხადება პირდაპირ პარლამენტის თავმჯდომარეს გავუგზავნეთ. იმიტომ რომ ჩვენ არ გვინდა პოლარიზაციის გაღრმავება. ჩვენთვის, როგორც ევროპული ბიზნეს ასოციაციისთვის მნიშვნელოვანია ჩვენი ხედვა – სავაჭრო ურთიერთობები საქართველოში იქნება თუ არა ისეთივე როგორც ევროპაში? ეს კანონპროექტი ჩვენს ხედვას საერთოდ არ შეესაბამება.
ელენე კვანჭილაშვილი – კიდევ ერთი რთული შეკითხვა. არის თუ არა ზოგიერთი ბიზნესის დუმილი თქვენთვის იმის მანიშნებელი, რომ ბიზნეს საზოგადოების ნაწილს სჯერა – ამ კანონპროექტს ბიძინა ივანიშვილის პერსონალური მხარდაჭერა აქვს?
ჯონ ბრაეკველდტი – არა, ეს არ ვიცი. მხოლოდ ის შემიძლია ვთქვა, რომ როდესაც მე გადავწყვიტე ხმის ამაღლება ამ კანონპროექტზე, ეს იყო ჩემი წევრი კომპანიების პირდაპირი მოთხოვნა. ამას ჩემგან მოითხოვს 100–ზე მეტი კომპანია, რომლებიც ვაჭრობენ ევროპაში ან პირიქით – ევროპული კომპანიები, რომლებიც საქართველოში ვაჭრობენ. სწორედ ისინი მთხოვენ მე – ჯონ, გთხოვ, ხმა ამოიღე, ჩვენ არ გვინდა ეს კანონი, ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ის საფრთხეს შეიცავს. როგორც ასოციაციის თავმჯდომარე ყოველთვის ვაცნობიერებ, რომ საჯარო განცხადებები ჩემი საქმე არ არის, ეს პოლიტიკოსების საქმეა – მაგრამ ამჯერად, მოგვიწია უფრო ფართოდ საუბარი და ამას ახლაც კორექტულად ვაკეთებთ.
გიორგი ისაკაძე – ბატონო ელჩო, თქვენ აღნიშნეთ, რომ ეს ინიციატივა ეწინააღმდეგება ევროკავშირის წინაპირობებს. შეგიძლიათ მეტი დეტალი მოგვაწოდოთ, როგორ მიიწევს წინ საქართველო ამ პირობების დაკმაყოფილების გზაზე? ჩემი პირადი განცდაა, რომ გარკვეული წინაპირობები შეიძლება შესრულდეს, მაგრამ მხოლოდ ქაღალდზე. ევროკავშირისგან ჩვენ მივიღეთ რამდენიმე დღის წინ გზავნილი, რომ საქართველო პროგრესირებს. თქვენ აქ იმისთვის ხართ, რომ გვითხრათ, რამდენად სწორია ჩემი, როგორც მედიის წარმომადგენლის ეს განცდა. ჩვენ ყოველთვის სკეპტიციზმს ვინარჩუნებთ, როცა საქმე მთავრობის მხრიდან ვალდებულებების შესრულებას ეხება – მით უმეტეს, თუ ამ თემაზე ევროინტეგრაციის კონტექსტში ვსაუბრობთ იმისთვის, რომ ყველა წინაპირობა სრულად დაკმაყოფილდეს.
პაველ ჰერჩინსკი – პასუხი მარტივია და თან რთული. მარტივი იმიტომ, რომ პროცესი ჯერ არ დასრულებულა. სამუშაოს შეაფასებს ანგარიში, რომელსაც მოამზადებს ევროკომისია. ანგარიში გამოქვეყნდება ოქტომბერში. ჩვენ უკვე დავიწყეთ ამ მიმართულებით მუშაობა. ეს იქნება ძალიან გამჭვირვალე, ძალიან ინკლუზიური პროცესი. უკვე მივმართეთ საქართველოს მთავრობას კომისარ ვარჰეის სახელით. ვისაუბრებთ ყველა შესაბამის სამინისტროსთან, ვისაუბრებთ სამოქალაქო საზოგადოებასთან, ჩავრთავთ საერთაშორისო თანამეგობრობას. ეს პროცესი რამდენიმე თვის განმავლობაში გაგრძელდება. და ფაქტებზე დაფუძნებული ანგარიში 12 წინაპირობის იმპლემენტაციის შესახებ გამოქვეყნდება ევროკომისიის მიერ ოქტომბერში. შემდეგ 27–მა წევრმა სახელმწიფომ უმაღლეს დონეზე – პრეზიდენტების და პრემიერმინისტრების დონეზე – უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება ერთხმად. 10 თვის ჭრილში ვსაუბრობთ – ძალიან ბევრი რამ შეიძლება მოხდეს ამ 10 თვის მანძილზე. გულწრფელად ვიმედოვნებ, რომ საქართველო მიიღებს კანდიდატი ქვეყნის სტატუსს, მაგრამ ეს არ იქნება გზის დასასრული. ყველას ესმის, რომ გარკვეული წინაპირობების სრულყოფილად შესრულება საკმაოდ მოკლე დროში რთული ამოცანაა და წლები დასჭირდება ისეთი პოლიტიკური წინაპირობების შესრულებას, როგორიც მაგალითად დეპოლარიზაციაა, დე–ოლიგარქიზაციაა, თუნდაც სასამართლო რეფორმის გატარებაა. ამას შეიძლება წლები დასჭირდეს. მაგრამ ჩვენ იმის დანახვა გვსურს, რომ საქართველო სწორი მიმართულებით მიდის. ჩვენ გვინდა პროგრესის დანახვა 12–ივე პრიორიტეტთან მიმართებით. იმედი მაქვს, რომ ზოგი სრულად შესრულდება, ზოგი – ნაწილობრივ, მაგრამ მიმართულება იქნება სწორი. გადაწყვეტილება 27–ივე წევრი სახელმწიფოს ხელშია, ამიტომ მნიშვნელოვანი იქნება მათთან სწორი გზავნილების მიტანა.
ჯონ ბრაეკველდტი – მეც დავამატებ, თუ შეიძლება. 12 წინაპირობაში არაფერია პირდაპირ ნახსენები ბიზნესთან დაკავშირებით, მაგრამ 12–ივე პრიორიტეტი კავშირშია ბიზნესის წარმოებასთან. არ მგონია, რომ ოქტომბრამდე უნდა დავიცადოთ და მოვნიშნოთ შესრულებული წინაპირობები. მნიშვნელოვანია, რომ უკვე დღეს ვმუშაობდეთ ამ წინაპირობებზე. თუ ეს 12–ივე პრიორიტეტი შესრულდება, ბიზნესკლიმატი ამ ქვეყანაში იქნება უკეთესი.
ელენე კვანჭილაშვილი – ჯონ, შუალედური ანგარიშები თავად მთავრობის მხრიდან დაგეხმარებოდათ თუ არა, რომ უკეთესად დაგვენახა ჩვენ ყველას, ინვესტორებს – სად არის საქართველო ამ წინაპირობების დაკმაყოფილების გზაზე? მაგალითად, ახლა ვმუშაობთ დე–ოლიგარქიზაციის კანონზე, ახლა – ანტიკორუფციული ბიუროს შექმნას – აი, რას მივაღწიეთ ამ ნაწილში – დღეს ჩვენ არ გვაქვს არანაირი დოკუმენტი – მაღალჩინოსნები ერთს გვეუბნებიან, ოპოზიცია და სამოქალაქო საზოგადოება – სხვას. როცა თქვენი ინვესტორები გკითხავდნენ, საით მიდის საქართველო – უფრო ფაქტებზე დაფუძნებულ პასუხს არ შესთავაზებდით მათ?
ჯონ ბრაეკველდტი - ზუსტად. რამდენიმე დღის წინ პარლამენტის თავმჯდომარესთან გვქონდა შეხვედრა, ჩვენი ასოციაციის წევრებს და ვითხოვეთ, რომ ბიზნესი ამ პროცესებში მეტად ჩართული იყოს. დისკუსიებში, რომლებიც 12 პრიორიტეტს ეხება. რომ ამ ნაწილში უკეთესი კომუნიკაცია გვქონდეს. ეს პარლამენტის ინტერესშიც შედის, რადგან მათ შეიძლება ბიზნესი პარტნიორად ჰყავდეთ. ამით უკეთ გამოჩნდება, რომ წინაპირობების დაკმაყოფილება მხოლოდ ევროკავშირს კი არ სურს, არამედ, ბიზნესსაც – ევროპულ და ქართულ ბიზნესს საქართველოში. ჩვენ გვინდა ევროპული სტანდარტები და ევროპული ღირებულებები ჩვენს ქვეყანაში. ბიზნესს გვსურს ეს.
ელენე კვანჭილაშვილი – სხვათაშორის, ბატონო ელჩო, ევროპას არ დაუვალებია საქართველოს მთავრობისთვის ამ ტიპის ანგარიშვალდებულება ან თქვენს ან თავისი მოქალაქეების მიმართ, როგორც პროცესის საბოლოო ბენეფიციარების მიმართ – თუნდაც, შუალედური ანგარიშების წარმოების სახით. რატომ?
პაველ ჰერჩინსკი – შარშან ივნისში საქართველოს მიენიჭა ევროპული პერსპექტივა, რაც ჩემი აზრით, ნამდვილად ისტორიული მიღწევაა. ბევრი წლის განმავლობაში ევროკავშირის შიგნით მიდიოდა განსჯა იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად მზად არის საქართველო ევროკავშირის წევრობისთვის. ეს დისკუსიები დახურულია. ევროპის საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება – დიახ, საქართველო იმსახურებს ევროკავშირის წევრობას, მაგრამ კონკრეტული წესები და პროცედურები არსებობს, რაც საქართველომ უნდა დააკმაყოფილოს. და ეს წესები და ნორმები მხოლოდ საქართველოსთვის არ არის – ყველა იმ ქვეყნისთვისაა, ვისაც ევროკავშირის წევრობა სურს. გაფართოების ყველა ტალღა ამ კრიტერიუმების შესაბამისად არის ჩატარებული. ჩვენ მათ კოპენჰაგენის კრიტერიუმებს ვუწოდებთ – ესაა დემოკრატია, კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებები, უმცირესობათა უფლებები და საბაზრო ეკონომიკა. აი, ეს ზოგადი კრიტერიუმები გადათარგმნილი იმ 12 წინაპირობაში. ივნისში ლიდერები შეთანხმდნენ, რომ ისინი შეიკრიბებოდნენ გარკვეული დროის შემდეგ და შეაფასებდნენ საქართველოს პროგრესს. ეს შეხვედრა შედგება წელს – დეკემბერში იმ ანგარიშის საფუძველზე, რასაც გამოვაქვეყნებთ ოქტომბერში. არ მგონია, რომ არსებობდეს შუალედური ანგარიშების საჭიროება. ჩვენ კომუნიკაციის არხები ღია გვაქვს. ევროკავშირის მაღალჩინოსნები პირდაპირ ესაუბრებიან საქართველოში მაღალჩინოსნებს გამუდმებით. ეს ძალიან ინტენსიური დიალოგია. უკუკავშირი არსებობს. ანალიტიკური ანგარიშიც გვქონდა, რომელმაც აღწერა საქართველოს მზაობა და რომელიც რამდენიმე კვირის წინ გამოქვეყნდა. რომელიც ჯამში ძალიან პოზიტიურია. პირველი ვიყავი, ვინც მივულოცე საქართველოს მთავრობას კარგად შესრულებული საქმის გამო. სამუშაო მიმდინარეობს.
ელენე კვანჭილაშვილი – ამდენად თქვენ ვერ ხედავთ ამ რისკს, რასაც მე როგორც საქართველოს მოქალაქე ვხედავ, რომ თუ თქვენ მაგალითად დეკემბერში იტყვით, რომ საქართველოს მთავრობამ ვერ გაართვა თავი პრიორიტეტების შესრულებას, კიდევ რჩება დრო მუშაობისთვის? ჩემთვის, როგორც საქართველოს მოქალაქისთვის მნიშვნელოვანია, საქართველომ მიიღოს კანდიდატის სტატუსი და მიიღოს ის დეკემბერში, დედლაინის ფარგლებში – მიუხედავად იმისა, რას იტყვიან საქართველოს მაღალჩინოსნები – გუშინ მაგალითად ერთმა თქვა, რომ ევროკავშირი მისთვის თურმე თვითმიზანი არ არის. საქართველოს ბევრი მოქალაქისთვის ევროკავშირი თვითმიზანია.
პაველ ჰერჩინსკი – ორი საკითხი. პირველი – დედლაინი არ არსებობს. არის შეხვედრა, რომელიც მიმდინარე წლის დეკემბერში შედგება და ევროკავშირის ლიდერები ამ შეხვედრაზე გადაწყვეტენ, რა მოხდება არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ, მოლდოვასა და უკრაინასთან მიმართებით. თუმცა, ეს არ არის დედლაინი. გადაწყვეტილება მიიღება იმის მიხედვით, თუ როგორი იქნება ამ ქვეყნების მიერ შესრულებული სამუშაო. ეს დედლაინი არ არის იმიტომ, რომ ისინი შეიძლება 2–3 თვის შემდეგ შეხვდნენ და გააგრძელონ დისკუსია. უფრო ფართო საკითხი, რომელსაც შეეხეთ და ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი – რას ნიშნავს ევროკავშირის წევრობა? ეს, რა თქმა უნდა, სტრატეგიული გადაწყვეტილებაა. ვიცი, რომ საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მხარს უჭერს ინტეგრაციის პროცესს. ვიცი, რომ ეს დაცულია კონსტიტუციით. ვიცი, რომ უკვე ბევრი ნაბიჯია გადადგმული. ასოცირების ხელშეკრულება, თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელშეკრულება, ვიზალიბერალიზაცია. ამ გზაზე პროგრესი არსებობს. შარშან მიღებული ისტორიული გადაწყვეტილება – ევროპული პერსპექტივა – შემდეგი ნაბიჯი უნდა იყოს კანდიდატის სტატუსი. იმედი მაქვს, რომ დეკემბერში საქართველო ამ სტატუსს მიიღებს. მაგრამ ესეც არ იქნება ბოლო ნაბიჯი. ამ სტატუსის შემდეგ კიდევ ბევრი ნაბიჯი იქნება – სულ სხვა მიმართულებით უნდა გავხსნათ მოლაპარაკებების პროცესი. შემდგომ ყველა ეს მოლაპარაკება დავხუროთ – ეს პროცესი გარკვეული დროის განმავლობაში გაგრძელდება. კიდევ ერთხელ, ეს არ არის მხოლოდ საქართველოს შემთხვევაში. ასეა აგებული პროცესი ყველასთვის. პრობლემა ის არის, რომ ყველა ამ ნაბიჯს უნდა მოჰყვეს სრული თანხმობა ყველა წევრი სახელმწიფოს მხრიდან. ამდენად 27–ივე წევრი სახელმწიფო უნდა იყოს დარწმუნებული, რომ პროცესი წინ წავიდეს. იგივეა უკრაინის და მოლდოვას შემთხვევაში. აქ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ არასწორი გზავნილები არ იქნას გაშვებული. რადგან ასეთმა გზავნილებმა შეიძლება შეაფერხოს შეაჩეროს ან სულაც შეაბრუნოს მთელი პროცესი.
ელენე კვანჭილაშვილი – მით უმეტეს გაუგებარია, რაში გვჭირდება ეს კანონპროექტი უცხოური გავლენის აგენტების შესახებ, რომელიც, ჩემი აზრით, ზუსტად ასეთი გზავნილია. მაგრამ ცოტა ხნით ამას რომ თავი დავანებოთ, თქვენ ახსენეთ ვიზალიბერალიზაცია – მიღწევა, რომელიც საქართველოს მოქალაქეებს, ბიზნესებს ალბათ ყველაზე მეტად გაგვიხარდა და ამ ნაწილში სრული ერთსულოვნებაა. მაგრამ მინდა შეგახსენოთ რა თქვა ირაკლი კობახიძემ სულ ცოტა ხნის წინ – რომ არა ვიზალიბერალიზაცია, საქართველოს მიგრაციული სალდო ასე არ გაუარესდებოდაო – სხვა თანაბარ პირობებში, ალბათ ნორმალური იქნებოდა ამ თემაზე მსჯელობა. ბუნებრივია, სადაც მეტია შესაძლებლობა, იქ მიდის ადამიანი და ეს სხვა ქვეყნებმაც გამოიარეს. მაგრამ ამ კონტექსტში – და კიდევ ერთხელ ვუსვამ ხაზს მთლიან კონტექსტს – როცა კანდიდატის სტატუსის გზაზე ვდგავართ, როცა ამ აბსურდულ კანონპროექტს განვიხილავთ – როგორ ისმის ეს განცხადება?
ჯონ ბრაეკველდტი – ძალიან საინტერესო თემა გახსენით. ასეთი სლოგანი მაქვს – ახალგაზრდობა მართავს ევროპული ღირებულებებით – EBA–ს ახალგაზრდული საბჭო ზუსტად ამას გვაჩვენებს. თუ ამ ადამიანებს გაესაუბრებით, ბევრად ჭკვიანები ვიდრე მე ვარ, აქ რომ ვზივარ თქვენს წინაშე – და რატომ არიან ასეთი ჭკვიანები? იმიტომ, რომ მათ აქვთ ცოდნა, მათ აქვთ გამოცდილება, ისინი ნამყოფები არიან ევროპაში. მათ ჰქონდათ იმის შესაძლებლობა, რომ ენახათ, როგორ ცხოვრობენ ევროპაში და ეს სტილი საქართველოშიც გადმოეტანათ. ეს არის უდიდესი მიღწევა. ახლა ამას იყენებენ სტუდენტები, "ერასმუსის" პროგრამის მეშვეობით მათ შორის, და ეს ზრდის ჩვენს ახალგაზრდებს. და კიდევ ერთი მომენტი, რომელსაც შეეხეთ – გადინება საქართველოდან, დღეს ყველა ამას განიხილავს. შესაძლოა უცნაურია, მაგრამ მე ეს ცუდი სულაც არ მგონია. დიახ, შეიძლება გვქონდეს ტვინების გადინება, შეიძლება რაღაც მომენტში გაგვიჭირდეს კიდეც – მაგრამ ეს ადამიანები აუცილებლად დაბრუნდებიან თავიანთ სამშობლოში ახალი ცოდნით, ახალი უნარებით – შესაძლოა თავიანთი კომპანიებით და სტარტაპებით. ეს არის საკითხი, რომელზეც იტყვი – მოდი, ეს შევაჩეროთ. ეს შეუძლებელია. მოდი, ისე მოვიქცეთ, რომ ადამიანებს უკან დაბრუნება მოუნდეთ – იგივე ღირებულებების, იგივე სტანდარტების ქვეყანაში, რასაც ევროპაში ეძებენ.
ელენე კვანჭილაშვილი – ახლა ჩემი ინტერვიუ გამახსენდა მაიკლ ჰონიგშტაინთან, ამერიკის ელჩის მრჩეველთან და მან საუკეთესოდ შეაჯამა – რატომ წახვალ ევროკავშირში, თუკი გექნება შესაძლებლობა იყო ევროკავშირში – ანუ საქართველოში. ამისთვის უნდა გახდეს საქართველო ევროკავშირის წევრი.
გიორგი ისაკაძე – ბატონო ელჩო, ჩემი ბოლო პოლიტიკური შეკითხვა ამ ნაწილში. ჩვენი, როგორც ბიზნეს მედიის მთავარი ამოცანაა ბიზნესის და ეკონომიკის საკითხებზე კონცენტრირება. მაგრამ ამავდროულად გვესმის ისიც, რომ დღეს საქართველოს ყველა თაობის მთავარი ამოცანის წინაშე ვდგავართ – გავხდეთ ევროკავშირის წევრი ქვეყანა. მიმდინარე პროცესის ნაწილია ის სიტუაცია, რაც შეიქმნა პრეზიდენტ სააკაშვილის და ნიკა გვარამიას გარშემო. ნიკასთან მიმართებით არცერთ პერსონალურ თემას არ ვეხები, ის ჩემი კოლეგაა. მაგრამ თქვენი დახმარებით მინდა გარკვეული გზავნილები ამ ეთერითაც გავუშვა. მინდა, ნათელი გავხადოთ ეს სიტუაცია ამ ორ პერსონასთან დაკავშირებით.
ელენე კვანჭილაშვილი – ძალიან მოკლედ, ნიკა გვარამიასთან დაკავშირებით მინდა დავამატო – ხომ არ თვლით, რომ კანონპროექტი, რომელიც მედიას ზღუდავს იმიტომაც მივიღეთ დღეს, რომ ნიკას პატიმრობა დავუშვით?
პაველ ჰერჩინსკი – ამ ნაწილში კავშირს ვერ ვხედავ, თუმცა, კითხვას ვუპასუხებ.
გიორგი ისაკაძე – ელენე კვანჭილაშვილი თავად განმარტავს მოგვიანებით.
პაველ ჰერჩინსკი – მადლობა, რომ ორივე ეს საქმე ახსენეთ – პრეზიდენტ სააკაშვილის საქმე და ნიკა გვარამიას საქმე. ორივე ძალიან რელევანტურია. ორივე ძალიან მნიშვნელოვანია. რაც შეეხება პრეზიდენტ სააკაშვილს, ჩვენ ძალიან შეშფოთებულები ვართ მისი ჯანმრთელობის გაუარესებული მდგომარეობით. ჩვენ გამუდმებით მოვუწოდებთ შესაბამის უწყებებს საქართველოში და ვახსენებთ მათ, რომ ეს მათი ვალდებულებაა – მათ შორის, საერთაშორისო კანონმდებლობით – პატივი სცენ და დაიცვან ყოფილი პრეზიდენტის ყველა უფლება – მათ შორის, როგორც პატიმრის. მისი ჯანმრთელობა არ არის მისი პირადი პასუხისმგებლობა, რადგან ის პატიმარია. მისი ჯანმრთელობა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაა. იცით, რომ რამდენიმე დღის წინ, ჩვენ დემარში გვქონდა ევროკავშირის წევრი 27–ივე სახელმწიფოს სახელით. ამ დემარშზე თანხმობა ერთხმად განაცხადა ევროკავშირის წევრმა ყველა სახელმწიფომ. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ დღეს არსებული მდგომარეობა ამძაფრებს პოლარიზაციას. რაღაც გზა არის მოსაძებნი, რომ ამ ვითარებას თავი დავაღწიოთ. ისიც იცით, რომ მთავარi ოპოზიციურi პარტია პარლამენტის ბოიკოტს განიხილავს. ეს ძალიან სამწუხარო იქნება საქართველოს დემოკრატიისთვის. როგორც საქართველოს უახლოესი პარტნიორი, ევროკავშირი მზად არის მხარი დაუჭიროს საქართველოს. ჩვენ მზად ვართ დაგეხმაროთ, თუკი ასეთი დახმარება საქართველოს მთავრობას სჭირდება. რაც შეეხება ბატონ გვარამიას, ჩვენ ჩვენი შეშფოთება გავახმოვანეთ. ჩვენ თვალს ვადევნებთ სახალხო დამცველის განცხადებებს. იქ ვართ, სადაც ვართ. და ჩვენ არ გვავიწყდება ნიკა გვარამია. რა თქმა უნდა, ევროკავშირი ვერც და არც დააყენებს ეჭვქვეშ სასამართლო გადაწყვეტილებებს. ამის მიუხედავად, ჩვენ გამუდმებით ვახსენებთ საქართველოს ხელისუფლებას, რომ ეს მათი პასუხისმგებლობაა რომ ადამიანის უფლებები და განსაკუთრებით მათი, ვინც ციხეშია – სრულად იყოს დაცული.
ელენე კვანჭილაშვილი – რას ელოდებით ოპოზიციისგან, სამოქალაქო საზოგადოებისგან, მედიისგან, რიგითი მოქალაქეებისგან ამ სიტუაციაში. სულ ვიმეორებ, რომ დამკვირვებლებად ვიქეცით. რა უნდა გაკეთდეს იმისთვის, რომ ჩვენც გვქონდეს გავლენა ამ პროცესებზე – ამას ვგულისხმობდი ნიკა გვარამიაზე დასმულ კითხვაშიც – რა შეგვიძლია ჩვენ, ვისთვისაც ევროკავშირში გაწევრიანება დიახ, თვითმიზანია?
პაველ ჰერჩინსკი – ჩვენი გზავნილი ყოველთვის თანმიმდევრული იყო. ჩვენ სულ მოვუწოდებთ მთავრობას, რომ პროცესი გახადოს უფრო ინკლუზიური. პროცესებში ჩართოს ოპოზიცია, ჩართოს სამოქალაქო საზოგადოება. ეს არ ნიშნავს მხოლოდ კარის გაღებას სხვადასხვა შეხვედრების დროს. ეს ნიშნავს განსხვავებული მოსაზრებების გათვალისწინებას, ეს ნიშნავს ოპოზიციის და სამოქალაქო საზოგადოების სხვადასხვა ინიციატივის გათვალისწინებას. ჩვენ ყოველთვის თანმიმდევრულები ვართ ოპოზიციის მიმართაც. ჩვენი მკაფიო გზავნილია – იყავით კონსტრუქციულები. ჩაერთეთ პროცესებში. ადგილი, სადაც დისკუსია უნდა შედგეს და პრობლემები გადაიჭრას საქართველოს პარლამენტია და არა – ქუჩა. რა თქმა უნდა ნებისმიერ დემოკრატიულ ქვეყანაში არსებობს მშვიდობიანი მანიფესტაციის უფლება, მაგრამ სადაც განსხვავებები უნდა გაირჩეს, სადაც ნორმებზე და წესებზე შეჯერება უნდა მოხდეს – ეს ადგილი საქართველოს პარლამენტია. და ბოლოს, რასაც ხაზი მინდა გავუსვა ის არის, რომ როდესაც საქმე ევროატლანტიკურ ინტეგრაციას ეხება, აქ უმნიშვნელოვანესია ერთ ხმაში საუბარი, ერთმანეთის მხარდაჭერა, ერთსულოვნება. საერთო პოზიციის ჩვენება. იმიტომ რომ ეს მთელი ქვეყნის ინტერესია. შესაძლებლობის ეს უნიკალური ფანჯარა, რომელიც ევროკავშირში ინტეგრაციას უკავშირდება, მაქსიმალურად უნდა გამოიყენოთ.
გიორგი ისაკაძე – ჯონ, როგორც თქვენ ზუსტად აღნიშნეთ, ეს 12 წინაპირობა პირდაპირ არ ახსენებს ბიზნესს, მაგრამ უკავშირდება იმ მიმართულებებს, რამაც უნდა მოგვიტანოს მეტი ეკონომიკური ზრდა. ორნიშნა ზრდა, რომელიც ახლა ძალიან მოგვწონს და ა.შ. მინდა ადამიანისგან, რომელსაც ვიცნობ მოვისმინო და გავიგო – როგორ აფასებთ პროგრესს?
ჯონ ბრაეკველდტი – ევროპულმა ბიზნესასოციაციამ შარშან ევროკავშირი–საქართველოს პირველი ბიზნესფორუმის ორგანიზება მოახდინა. ბიზნესკლიმატის ანგარიში წარმოვადგინეთ. 2000–ზე მეტი ევროპული კომპანია ოპერირებს დღეს საქართველოს ბაზარზე – და თუ შეხედავთ მათ პრობლემებს, ისინი სწორედ 12 პრიორიტეტს უკავშირდება. ამდენად, აქ პირდაპირი კავშირი არსებობს. რა გვჭირდება იმისთვის, რომ გავზარდოთ ჩვენი ბიზნესი. ბიზნესი საქართველოში ისედაც აქტიურია. ისინი უკვე მუშაობენ. მზად არიან. ჩვენ მხოლოდ დამატებით უნდა ვუბიძგოთ, წავახალისოთ. ეს 12 წინაპირობა სწორედ ამას ემსახურება. რატომ ვარ მე ბიზნეასოციაციის წევრი? რატომ შემომაქვს საქართველოში ინვესტიცია? იმიტომ რომ თავად მინდა მეტად ვაწარმოო ბიზნესი.
გიორგი ისაკაძე – ეს ბიზნესის დეენემია. მეტი და მეტი.
ჯონ ბრაეკველდტი – დიახ. ასეა ბიზნესი მოწყობილი. და ეს უნდა შევძლოთ. ამის მეტად მიღწევა, მეტი კომუნიკაცია, მეტი ბიზნესფორუმი.
გიორგი ისაკაძე – ბატონმა ელჩმა მოსახლეობის ხასიათი ახსენა, მე ვიტყვი, რომ მოსახლეობის დეენემია ევროკავშირის წევრობა და ის ღირებულებები, რაც ევროკავშირს აქვს.
ელენე კვანჭილაშვილი – მეტიც, გიორგი რატომაც საქართველომ მიიღო ევროპული პერსპექტივა და ბოდიშს მოვუხდი ბატონ ელჩს ჩემი დასკვნებისთვის – მათ შორის იყო იმიტომ, რომ ბიზნესმა ძალიან კარგად შეასრულა DCFTA-ით გათვალისწინებული ვალდებულებები. ამ ნაწილში საქართველოს ყველაზე მაღალი შეფასება ჰქონდა. და კიდევ ხალხი, მოსახლეობა, რომელმაც იმდენჯერ, იმდენი სხვადასხვა ფორმით თქვა, რომ მას უნდა ევროკავშირში მანამდეც, სანამ ევროპის გადაწყვეტილებას მოისმენდა კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მონიჭებაზე და მერეც .. ჩემი კითხვა ბატონო ელჩო – შესაძლებლობების ფანჯარა ორივე მიმართულებით არის გახსნილი – როგორც პოლიტიკური ისე ეკონომიკური. მაგალითად, შავი ზღვის კაბელის პროექტი – შესაძლებელია, რომ საქართველომ უარი თქვას თავის ასპირაციებზე – იმედი მაქვს, რომ ეს არასდროს მოხდება მაგრამ წამით დავუშვათ – და ევროკავშირმა მაინც გააგრძელოს საქართველოსთან ეკონომიკური თანამშრომლობა?
პაველ ჰერჩინსკი – ჩვენ დღეს ძალიან მჭიდრო თანამშრომლობა და კანონმდებლობა გვაქვს, რომ ჩვენ შორის ეკონომიკური თანამშრომლობა შედგეს. ეს თანამშრომლობა გრძელდება და იზრდება. ევროკავშირი ძალიან სანდო, განჭვრეტადი და სოლიდური ეკონომიკური პარტნიორია საქართველოსთვის. ეს თანამშრომლობა – მათ შორის, ამ მსხვილ პროექტთან მიმართებითაც – არსებობს და გაგრძელდება მომავალშიც – იმისგან დამოუკიდებლად საქართველო გახდება თუ არ გახდება ევროკავშირის წევრი. ორ აბსოლუტურად განსხვავებულ საკითხზე ვსაუბრობთ. ეს ეკონომიკური თანამშრომლობა შესაძლოა საქართველოსთან გაგრძელდეს ევროკავშირის შიგნით ან მის გარეთ, როცა საქართველო მესამე ქვეყანა იქნება. ჩვენ – ევროკავშირს რაც გვინდა საქართველოს შემთხვევაში ის არის, რომ მივიღოთ საქართველო ევროპულ ოჯახში. ჩვენ გვინდა, რომ საქართველოს წარმომადგენელს ადგილი ჰქონდეს საერთო მაგიდასთან. მონაწილეობა მიიღოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში თუ როგორ განვავითაროთ ყველაფერი ევროკავშირის შიგნით. ჩვენ არ გვინდა საქართველო მესამე ქვეყანა იყოს. ჩვენ გვინდა საქართველო ევროკავშირში. საქართველო ევროპული ქვეყანაა. და როგორც უკვე აღნიშნა გიორგიმ ეს საქართველოს მოქალაქეების არჩევანია და ბევრი თაობის, ვინც ამ მიმართულებით მთელი ძალისხმევით მუშაობდა და ვინც, ამისთვის ძალიან მაღალი, ყველაზე მაღალი ფასიც გადაიხადა. ძალიან კრიტიკულ მომენტში ვართ – ვფიქრობ, პირველად ევროკავშირის წევრობა საქართველოში რეალური შესაძლებლობაა. ჩემი საყვარელი ციტატა მინდა აქ გავიხსენო ურსულა ფონ დერ ლაიენს ეკუთვნის – საქართველო ეკუთვნის ევროპულ ოჯახს. ევროპული ოჯახი ვერ იქნება სრულყოფილი საქართველოს გარეშე. ეს არის ჩვენი მიდგომა. მაგრამ ეს საქართველოს გადასაწყვეტია – ქართველებმა უნდა გაიარონ ეს გზა და გადაწყვიტონ. რა თქმა უნდა ჩვენ პატივს ვცემთ მათ ნებისმიერ გადაწყვეტილებას. ჩემი საქმე აქ, როგორც ევროკავშირის ელჩის თბილისში – რაც შეიძლება მხარი დაგიჭიროთ, დაგეხმაროთ, რჩევა მოგცეთ. მაგრამ ჩემი საქმე არ არის გადაწყვეტილების მიღება. ეს გადაწყვეტილება საქართველომ უნდა მიიღოს. ჩემი პასუხისმგებლობაა ასევე გითხრათ, რომ ახლაა ეს მომენტი. ახლაა ეს მომენტი. რატომ? იმიტომ რომ ყველაფერი დრამატულად დაჩქარდა. ერთი წლის წინ, რუსეთმა გადაწყვიტა შეჭრილიყო მეზობელ ქვეყანაში სრულიად არაპროვოცირებული, გაუმართლებელი და სრულმასშტაბიანი, მზარდად სასტიკი შეჭრით, ყველა ვხედავთ, რა ხდება უკრაინაში ყოველდღიურად. შოკირებულები ვართ. ამან სრულიად ახალი მომენტუმი შექმნა. არა მხოლოდ უკრაინისთვის, არამედ აღმოსავლეთ პარტნიორობის ყველა ქვეყნისთვის. და განსაკუთრებით – ასოცირების ტრიოსთვის. ახლაა ეს მომენტი.
