რამდენიმე თვის წინ შემოსავლების სამსახურმა „ვირტუალური ზონის პირების“ (შემდგომში ვზპ) დაბეგვრასთან დაკავშირებით გააჟღერა და იმპლემენტაცია დაიწყო ახალი მიდგომის. აღნიშნული მიდგომის თანახმად, ვზპ-ებს არ აქვთ უფლება, ისარგებლონ მათთვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათით, თუ მათ მიერ საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე არ არის შექმნილი და უცხოეთში მიწოდებული. შედეგად, „ვირტუალური ზონის პირებს“ რომელთაც საკმარისი რაოდენობის/კვალიფიკაციის დაქირავებული პირი არ ჰყავდათ საქართველოში, რეტროსპექტიულად გაუუქმდათ შეღავათი მოგების გადასახადში და მათ დაეკისრათ მოგების გადასახადის გადახდა წარსული პერიოდიდან მოყოლებული.
ვირტუალური ზონის პირის სტატუსი
„ვირტუალური ზონის პირი“ ეს არის სტატუსი, რომელიც ენიჭებათ საინფორმაციო ტექნოლოგიების (IT) სფეროში მოღვაწე ქართულ კომპანიებს მოგების გადასახადისგან გათავისუფლების მიზნით. ასეთი სტატუსის დამადასტურებლად, კომპანიაზე გაიცემა სერტიფიკატი.
მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი წესი ვირტუალური ზონის საწარმოებისთვის
„ვირტუალური ზონის პირები“ თავისუფლდებიან მოგების გადასახადისგან მოგებაზე, რომელიც მათ მიიღეს პროგრამული უზრუნველყოფის პროდუქტების (მაგალითად, ვებ-გვერდი, მობილურის აპლიკაცია, პროგრამა (software)) უცხოელი კლიენტებისთვის შექმნით/უცხოელ კლიენტებზე მიწოდებით.
საქართველოს კანონის „საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“ მე-6 მუხლის საფუძველზე, შემოსავლების სამსახური მიიჩნევს, რომ თუ პროგრამული უზრუნველყოფის პროდიქტი უშუალოდ საქართველოს ტერიტორიაზე არ იყო შექმნილი, მოგება ასეთი პროდიქტის მიწოდებაზე არ თავისუფლდება მოგების გადასახადისგან.
მაგალითად, ქართულმა კომპანიამ, რომელსაც ვზპ-ის სატატუსი გააჩნია, თუ დაიქირავა უცხოელი, მაგალითად, კვიპროსში მცხოვრები პროგრამისტი, რათა მთლიანად შექმნას მობილურის აპლიკაცია X, რომელსაც შემდგომში ქართული კომპანია მიაწვდის ამერიკელ კლიენტს, შემოსავლების სამსახურის ახალი მიდგომით, ასეთი აპლიკაცია X არ ითვლება საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილად, რადგან აპლიკაცია X-ის დეველოპერი, შექმნის პროცესში იმყოფებოდა კვიპროსში და არა-საქართველოში, შესაბამისად, ასეთი აპლიკაციის მიწოდებით მიღებული მოგება არ თავისუფლდება მოგების გადასახადისგან.
ასეთია ახალი მიდგომა, რომლის ამოქმედება შემოსავლების სამსახურმა კანონის ძალაში შესვლიდან (2011 წლიდან) დაახლოებით 10 წლის თავზე, 2020 წლის ბოლოდან - 2021 წლის დასაწყისიდან დაიწყო.
ხსენებულმა მიდგომამ კი გამოიწვია ის, რომ ათობით (შეიძლება ასობითაც) საქართველოში რეგისტრირებულ ვირტუალური ზონის კომპანიას დაეკისრა მოგების გადასახადი და შესაბამისი სანქციები. ინფორმაციისთვის, ასეთი მოქმედი კომპანიების უმეტესი ნაწილის დამფუძნებელი უცხოელია.
მოცემულ სტატიაში წარმოგიდგენთ ჩემს პირად მოსაზრებას ახალ მიდგომასთან და მისგან გამოწვეულ სავარაუდო შედეგებთან დაკავშირებით და გაგიზიარებთ შესაბამისი საკანონმდებლო ნორმების ჩემეულ ინტერპრეტაციას.
აღნიშნულ თემაზე ჩემი ინგლისურენოავანი სტატია კი შეგიძლიათ წაიკითხოთ აქ.
ვირტუალური ზონის საწარმოს დაბეგვრის საკანონმდებლო საფუძვლები
საქართველოში „ვირტუალური ზონის პირის“ დაბეგვრის და გადასახადისგან გათავისუფლების საკითხი რეგულირდება სამი ძირითადი საკანონმდებლო ნორმით:
1. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი;
2. საქართველოს მთავრობის დადგენილება „ვირტუალური ზონის პირის სტატუსის მინიჭების წესისა და პირობების და ვირტუალური ზონის პირის სტატუსის მიმნიჭებელი პირის განსაზღვრის შესახებ“;
3. საქართველოს კანონი „საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-2 მუხლში განსაზღვრულია საკონაონდებლო იერარქია, რომლის მიხედვით, ზემოთ ჩამოთვლილ კანონთაგან უპირატესი ძალის მქონეა საქართველოს საგადასახადო კოდექსი.
საგადასახადო კოდექსი
ჯამში, საგადასადო კოდექსში ჩაწერილი, 3 ქვეპუნქტი არეგულირებს ვირტუალური ზონის პირის გადასახადით დაბეგვრის/გათავისუფლების საკითხებს:
სსკ-ის მუხლი 8 (განმარტება)
„5. ვირტუალური ზონის პირი – იურიდიული პირი, რომელიც ახორციელებს საინფორმაციო ტექნოლოგიურ საქმიანობას და მინიჭებული აქვს შესაბამისი სტატუსი.“
„36. საინფორმაციო ტექნოლოგიები – კომპიუტერული საინფორმაციო სისტემების შესწავლა, მხარდაჭერა, განვითარება, დიზაინი, წარმოება და დანერგვა, რის შედეგადაც მიიღება პროგრამული უზრუნველყოფის პროდუქტები.“
სსკ-ის მუხლი 99 (მოგების გადასახადისგან გათავისუფლება)
„ჟ) ვირტუალური ზონის იურიდიული პირის მიერ შექმნილი საინფორმაციო ტექნოლოგიების საქართველოს ფარგლების გარეთ მიწოდებით მიღებული მოგება (მოგების განაწილება);“ (ჩემი შენიშვნა: კანონში წერია „იურიდიული პირის მიერ შექმნილი“ არ არის დაზუსტებული „საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილი“ რომლის ჩაწერა მარტივი და ლოგიკური იქნებოდა ასეთი წინაპირობის არსებობის შემთხვევაში, ასევე, აქცენტი ცალსახად კეთდება იურიდიულ პირზე და არა ფიზიკურ პირ პროგრამისტზე).
როგორც ხედავთ, საგადასახადო კიდექსში არსად იკითხება მოგების გადასახადისგან გათავისუფლებისთვის დაწესებული წინაპირობა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე უნდა იყოს შექმნილი, მითუმეტეს, კანონი არ განსაზღვრავს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნა-არ შექმნა დამოკიდებულია იმაზე, თუ სად იმყოფება მთავარი დეველოპერი ფიზიკური პირი.
ვირტუალური ზონის პირის მოგების გადასახადისგან განთავისუფლებისთვის ახლა მოქმედი კანონით დაწესებულია 3 წინაპირობა:
1. საინფორმაციო ტექნოლოგიები (ტერმინი კოდექსშია განმარტებული) უნდა იყოს შექმნილი;
2. ის უნდა იყოს შექმნილი „ვირტუალური ზონის პირის“ სტატუსის მქონე იურიდიული პირის მიერ;
3. საინფორმაციო ტექნოლოგიები მიწოდებული უნდა იყოს საქართველოს ფარგლებს გარეთ.
საყურადღებოა, რომ კოდექსში არ წერია, „იურიდიული პირის მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილი“ და წერია მხოლოდ „იურიდიული პირის მიერ შექმნილი“, ანუ კოდექსში არ არის მოცემული როგორც გადასახადისგან გათავისუფლების წინაპირობა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგია საქართველოს ტერიტორიაზე უნდა იქნას შექმნილი.
ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანი კითხვა, რომელზეც პასუხი უნდა გაეცეს ზემოთ აღნიშნული ნორმის სწორად ინტერპრეტაციისთვის, არის შემდეგი:
გადასახადისგან გათავისუფლების ამ წინაპირობის კოდექსში არჩაწერა იმას ნიშნავს, რომ ასეთი წინაპირობა არ არსებობს, თუ რადგან კოდექსში დაკონკრეტებული არ არის ტერიტორია და არ წერია, მაგალითად, „საქართველოს ტერიტორიაზე ან საქართველოს ფარგლებს გარეთ შექმნილი...“ ეს ნიშნავს, რომ განმარტება სხვა კანონში უნდა ვეძებოთ?
თუ ზემოთ მოცემული, სსკ-ის 99-ე მუხლის „ჟ“ ქვეპუნქტის სწორი ინტერპრეტაციისთვის, განმარტება სხვა კანონში უნდა ვეძებოთ, მაშინ აღნიშნული მუხლი რატომ არ ამისამართებს „საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონის შესახებ კანონზე“ (რომელზეც შემოსავლების სამსახური აპელირებს) ისე რომ მკითხველს საშუალება მიეცეს კანონების ერთობლივი ანალიზით მოახდინოს სწორი ინტერპრეტაცია?
(შენიშვნა: რეალურად პირიქითაა, „საინფორმაციო რექნოლოგიური ზონების შესახებ კანონი“ აკეთებს გადამისამართებას საგადასახადო კოდექსზე, რასაც ქვემოთ განვიხილავ. თან გასათვალიწინებელია ისიც, რომ კოდექში ნორმები უფრო გვიან შევიდა ძალაში, ვიდრე კანონი „საინფომრაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“. არადა ერთი საკანონმდებლო ნორმა, რომელიც აზუსტებს მეორე ნორმას, როგოც წესი, უფრო გვიანი თარიღისაა, ვიდრე მეორე ნორმა).
ფაქტია, რომ მთავარი საკანონმდებლო ნორმის (საგადასახადო კოდექსის) წაკითხვა არ მიგვითითებს რაიმე წინაპირობაზე, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე უნდა მოხდეს საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნა და არც სხვა ნორმაზე ახდენს გადამისამართებას (რომლის გაკეთება ძალიან მარტივად, 1-2 სიტყვის ჩამატებით შეეძლო კანონმდებელს). რაც ნებისმიერ შემთხვევაში იწვევს გაურკვევლობას ან დარწმუნებით გაკეთებულ დასკვნას, რომ „საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნა“ როგორც წინაპირობა, არ არსებობს.
შედაგად, საკმაირისი საფუძველია, ვივარაუდოთ, რომ კანონი სწორადაა დაწერილი და წინაპირობად „საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნა“ არ მოითხოვება, რადგან ასეთის არსებობის შემთხვევაში წინაპირობა პირდაპირი გაიწერებოდა კანონში, ან, მინიმუმ, კანონი არის ხარვეზით დაწერილი, არასწორ ინტერპრეტაციას იწვევს და კანონმდებლის (სახელმწიფო) მიზეზით გამოწვეულ ხარვეზზე ახლა გადასახადის გადამხდელებმა უნდა აგონ პასუხი, მათ შორის წარსულ პერიოდზე, როცა ამაზე ინფორმაცია მათ საერთოდ არ გააჩნდათ.
კანონი საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ
იმ შემთხვევაშიც, თუ დავასკვნით რომ აუცილებლად უნდა ვიხელმძღვანელოთ „საინფომრაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“ კანონის მე-6 მუხლით, რომელზეც შემოსავლების სამსახური აპელირებს, მნიშვნეოვანია რეალურად გავაანალიზოთ, რა წერია აღნიშნულ მუხლში.
მუხლი 6. ვირტუალურ ზონაში საქმიანობა
„ვირტუალურ ზონაში საქმიანობას მიეკუთვნება იურიდიული პირის მიერ განხორციელებული ეკონომიკური საქმიანობა, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე მიმართული იქნება საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნასთან.“
თუ სიტყვათა წყობას და მათ მნიშვნელობას გავითვალისწინებთ, აღნიშნული ჩანაწერი იმპერატიულად არ ადგენს რაიმე წინაპირობას გადასახადისგან გათავისუფლებისთვის, არამედ ის განსაზღვრავს მიზანს, რატომაც „ვირტუალური ზონის პირისთვის“ საგადასახადო შეღავათი დაწესდა.
ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონიდან ვკითხულობთ, რომ სიტყვა „მიმართულია“ ზოგიერთ კონტექსტში არის სინონიმი სიტყვისა „გამიზნული“. ანუ აღნიშნული ნორმა, რომელსაც აუდიტის დეპარტამენტი დაეყრდნო, განსაზღვრას მიზანს და არა წინაპირობას. ასევე, საყურადღებოა, რომ ჩანაწერში მომავალ დროზე კეთდება აქცენტი, რაც მსჯელობას, რომ მიზანზეა საუბარი და არა-წინაპირობაზე, კიდევ უფრო ამყარებს.
წინადადება რომ ხელახლა დავალაგოთ და სინონიმი სიტყვით ჩავანაცვლოთ, მივიღებთ შემდეგ ფორმულირებას:
ვირტუალურ ზონაში საქმიანობას მიეკუთვნება იურიდიული პირის მიერ განხორციელებული ეკონომიკური საქმიანობა, რომელიც გამიზნული იქნება საქართველოს ტერიტორიაზე საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნისკენ.
ასევე, როგორც კოდექსთან მიმართებაში, მსგავსი კითხვა აღნიშნული კანონის მე-6 მუხლთან დაკავშირებითაც ჩნდება: თუ საინფორმაციო ტექნოლოგიების საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნა გადასახადისგან გათავისუფლებისთვის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს, მაშინ ამ კანონში მაინც რატომ არ გაიწერა პირდაპირ, სიტყვასიტყვით? მაგალითად, შემდეგნაირად: „საგადასახადო შეღავათს ექვემდებარება მხოლოდ ის ვირტუალური ზონის პირი, რომელიც საინფორმაციო ტექნოლოგიებს ქმნის საქართველოს ტერიტორიაზე და აწვდის უცხოეთში“, ან სხვა სიტყვებით, მაგრამ ცხადად.
„ვირტუალური ზონის პირის“ სტატუსის მიზანი ჩვენთვის ისედაც ცნობილი იქნებოდა აღნიშნილ ნორმაშიც (ზემოთ მოცემული მე-6 მუხლი) რომ არ ეწეროს, რადგან ყველა სახელმწიფო საგადასახადო შეღავათს აწესებს კონრეტული სარგებლის სანაცვლოდ (მაგალითად, ინვესტიციების მოზიდვა, კონკრეტული ბიზნეს სფეროს განვითარება, ცნობადობის ზრდა და ა.შ). ამ შემთხვევაში, მთავარი მიზანი რომ საინფერმაციო ტექნოლოგიების (IT) სფეროს განვითარებაა, ეს ჩვენ ისედაც ლოგიკურად ვიცით და გვეცოდინებოდა აღნიშნული კანონის გარეშეც, თუმცა კანონის მიზანი და გადასახადისგან გათავისუფლებისთვის კანონით დაწესებული წინაპირობა სხვადასხვა რამ არის.
მიზანსა და წინაპირობას შორის მთავარი განსხვავება, ჩემი შეხედულებით, ის არის, რომ მიზნის არ შესრულება საგადასახადო შეღავათის გაუქმების საფუძველი არ არის, თუ ეს მიზანი ცალსახად არ არის „კონვერტირებული“/ფორმულირებული კანონმდებლობაში, როგორც ასეთი გათავისუფლებისთვის დადგენილი წინაპირობა. ასევე, საგადასახადო შეღავათის მიზანი შეიძლება შესრულდეს, გონივრულ ვადაში, ეტაპობრივად, მაგრამ მაინც შესრულდეს. გადასახადისგან გათავისუფლების წინაპირობა კი მყისიერად დასაკმაყოფილებელი ფაქტორია, იმისთვის რომ პირმა საგადასახდო შეღავათით ისარგებლოს და ის ცალსახადაა გაწერილი კანონმდებლობაში.
მიზნის და წინაპირობის განმასხვავებელი უტრირებული მაგალითი რომ მოვიყვანოთ:
2021 წლამდე ფიზიკური პირების მიერ 48 თვის განმავლობაში 4 ბინის რეალიზაცია თავისუფლდებოდა დღგ-ისგან. ამ ნორმის მიზანი იყო, რომ ფიზიკური პირების მიერ ყოფით პირობებში გაყიდული ბინები არ დაბეგრილიყო დღგ-ით, რაც მძიმე ტვირთად დაადგებოდათ ამ პირებს. თუმცა ამ შეღავათით რეალურად გათავისუფლდნენ ისეთი პირებიც, რომელიბიც არა ყოფითი, არამედ ბიზნეს საქმიანობის ფარგლებში ახცორციელებდნენ ბინების რეალიზაციას (ანუ რომელთა საქმიანობა კანონის მიზანს არ ესადაგებოდა).
ასეთ პირებზეც ვრცელდებოდა გათავისუფლება, რადგან კანონის მიზანი არ იყოს „კონვერტირებული“ კანონშივე, გათავისუფლების წინაპირობაში, ანუ პირდაპირ არ ეწერა კანონში, რომ 4 ბინის მხოლოდ არაეკონომიკური მიზნით ბინების გაყიდვა თავისუფლებოდა დღგ-ისგან. შედეგად, ასეთი პირების მიერ გაყიდული ბინები სრულიად კანონიერად თავისუფლდებოდა დღგ-ისგან, მიუხედავად იმისა, რომ კანონის მიზანი მათ გათავისუფლებას არ მოიაზრებდა. მანამდე თავისუფლდებოდა, სანამ კანონი არ შეიცვალა. (აღნიშნულ საკითხზე შესაბამისი გადაწყვეტილებები არსებობს, ეს მხოლოდ ჩემს მოსზრებას არ წარმოადგენს).
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამავე კანონის მე-3 მუხლი ეთმობა „ვირტუალური ზონის პირისთვის“ განკუთვნილ საგადასახადო შეღავათებს. ესაა კანონში მოცემული სპეციალური ნორმა, რომელიც ვირტუალური ზონის პირებისთვის საგადასახადო შეღავათებს აწესებს.
აღნიშნულ მუხლში ვკითხულობთ შემდეგს:
„მუხლი 3. ვირტუალური ზონის პირის შეღავათები
1. ვირტუალური ზონის პირის დაბეგვრასთან დაკავშირებული საკითხები რეგულირდება საქართველოს საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად (ჩემი შენიშვნა: ანუ გადამისამართება ამ კანონიდან კოდექსისკენ ხდება და არა-პირიქით).
2. არ იბეგრება ვირტუალური ზონის პირის მიერ შექმნილი საინფორმაციო ტექნოლოგიების:
ა) საქართველოს ფარგლებს გარეთ მიწოდებით მიღებული მოგება;
ბ) საქართველოს ფარგლებს გარეთ მიწოდება დამატებული ღირებულების გადასახადით;
გ) საქართველოს საბაჟო ტერიტორიიდან გატანა ექსპორტის გადასახდელით...“
როგორც ხედავთ, შემოსავლების სამსახურის მიერ დარიცხვის საფუძვლად გამოყენებული კანონის სპეციალურ ნორმაშიც არ არის „საქართველოს ტერიტორიაზე საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნა“ ნახსენები და, მითუმეტეს, ეს საგადასახადო შეღავათის რაიმე წინაპირობად არ არის მოცემული.
ვირტუალური ზონის საწარმოს სერტიფიკატი
აქვე ხაზი უნდა გაესვას, რომ კომპანიებს ენიჭებათ „ვირტუალური ზონის პირის“ სერთიფიკატი სახელმწიფოს მიერვე. ასეთი სერტიფიკატის მიზანი კი არის გარკვეული „ფილტრის დადება“, რომ ყველამ აღნიშნული შეღავათით არ ისარგებლოს და ასეთი შეღავათი შეეხოს მხოლოდ მათ, ვინც აკმაყოფილებს შესაბამის წინაპირობებს. გარკვეულწილად, ბიზნესისთვის საგადასახადო სიცხადის (tax certainty) მისანიჭებლად. თუ ეს ასე არ იყო, მაშინ საერთოდ აზრი დაეკარგებოდა სერთიფიკატის არსებობას.
ის კომპანიები, რომელთა მიმართ დამატებითი გადასახადის დარიცხვა განხორციელდა, ყველა ფლობდა სახელმწიფოს მიერ მინიჭებულ ვზპ-ის სტატუსს/სერტიფიკატს.
ანუ, სახლემწიფო უპრობლემოდ განიჭებს სტატუსს, გაძლევს სერთიფიკატს, რომელიც გადასახადისგან გათავისუფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა, რამდენიმე წლის შემდეგ კი გიკავშირდება და გთხოვს გადასახადს წარსული პერიოდიდან მოყოლებული, იმის მიუხედავად რომ მანვე მოგანიჭა „გაფილტვრის მიზნით“ დაწესებული სერტიფიკატი.
ვირტუალური ზონის საწარმოები არიან ქართული იურიდიული პირები, რომლებიც კოდექსის შესაბამისად განიხილებიან, როგორც საქართველოს საწარმოები ანუ მუდმივად მდებარეობენ საქართველოში.
თუნდაც რომ დავუშვათ, რომ საგადასახადო შეღავათით სარგებლობისთვის მართლაც განსაზღვრული წინაპირობაა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე უნდა იყოს შექმნილი, რატომ უნდა ჩაითვალოს ასეთი ტექონლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილად მხოლოდ მაშინ, თუ მთავარი დეველოპერი ფიზიკური პირი იმყოფება საქართველოში, მაშინ როდესაც იურიდიული პირის მიერაა შექმნილი აღნიშნული საინფორმაციო ტექნოლოგიები, ის აფორმებს კონტრაქტს კლიენტებთან, მისი სახელით იწერება ინვოისი, მის საბანკო ანგარიშზე ირიცხება შემოსავლები. იურიდიული პირი კი საქართველოს საწარმოა და ფიზიკური პირისგან დამოუკიდებლი სუბიექტია.
სხვა სიტყვებით, კანონი იურიდიულ პირს მიიჩნევს, როგორც დამოუკიდებელ სუბიექტს და მიჯნავს მისი დამფუძნებლისგან და სხვა ნებისმიერი ფიზიკური პირისგან. ასეევ, კომპანია, რომლის რეგისტრაციის (ან მართვის) ადგილი საქართველოშია, ითვლება საქართველოს საწარმოდ. ამიტომ ლოგიკურო იქნება, რომ საქართველოს საწარმოს მიერ შექმნილი საინფორმაციო ტექნოლგიები ჩაითვალოს საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილად, მიუხედავად იმისა, სად მდებარეობს ფიზიკური პირი დეველოპერი. რეალურად შემქმნელი არის კომპანია და არა ამ კომპანიის დაქირავებული ფიზიკური პირი. ეს კომპანია კი საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად, საქართველოს საწარმოდ ითვლება. (რეგისტრაციის ადგილის კრიტერიუმი, საგადასახადო კოდექსის მუხლი 22,1).
ვირტუალური ზონის საწარმოებთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებები
გარდა საკანონმდებლო საკითხებისა, საყურადღებოა რიგი ფაქტორები/ფაქტობრივი გარემოებები, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია მოცემული საკითხის სრულყოფილი ანალიზისთვის.
პანდემია:
„ვირტუალური ზონის პირის“ სტატუსის მქონე კომპანიათა მნიშნელოვანი ნაწილი დარეგისტრირებულია 2019-2020 წლებში (ჩემი დაკვირვებით), როცა რეგისტრაციიდან მალევე პანდემია გამოცხადდა და საზღვრები ჩაიკეტა. შეიძლება პირი გეგმავდა საქართველოში მალევე გადმოსვლას ან/და ბიზნესის გაფართოვებას (ჩემი პირადი გამოცდილებით, ასეთი არაერთი ფაქტი არსებობს), თუმცა გადმოსვლა/ბიზნესის გაფართოვება მოითხოვს საქართველოში გამომგზავრებას, რომელიც იმ მომენტში არ იყო შესაძლებელი/საფრთხეებს უკავშირდებოდა.
ამიტომაც, საქმიანობა ხორციელდებოდა დისტანციურად, ქართული კომპანიის მეშვეობით. როგორც კი საზღვრები გაიხსნა, მალევე მოხდა შემოსავლების სამსახურის მხრიდან მათთან დაკავშირება, რომ გადასახადები უნდა გადაეხადათ, რამაც არასტაბილურობის შეგრძნება გააჩინა და საქართველოსთან დაკავშირებული ბიზნეს-გეგმები ზოგ შემთხვევაში შეცვალა.
ანუ, ხშირ შემთხვევაში გარემოებები ისე აეწყო, რომ ობიექტურმა ფაქტორებმა პირებს არ მისცა საშუალება, თავიანთი მიზანი განეხორციელებინათ და საკმარისი ეკონომიკური შინაარსი შეექმნათ საქართველოში.
კვალიფიციური კადრების დეფიციტი:
როგორც აღმოჩნდა, ვზპ სტატუსის კომპანიების უცხოელ დამფუძნებლებს გაუჭირდათ კვალიფიციური კადრის მალე მოძიება საქართველოში, რაც დისტანციურად კიდევ უფრო გაძნელდა და უფრომ მეტ დროსთან დაკავშირებული გახდა.
ამიტომ ლოგიკურია, თუ კანონმდებელი დაუშვებდა იმას, რომ კანონის მიზანი შესაძლებელია შესრულებულიყო ეტაპობრივად, არა აუცილებლად მყისიერად, რადგან რთულია ადმიანმა საგადასახადო შეღავათის მისაღებად დაარეგისტრიროს კომპანია, მაშინვე გადმოვიდეს საქართველოში, მაშინვე დაიქირავოს ადგილობრივი კადრი. ყველაფერს ჭირდება დრო, რესურსები, საქართველოში გადასვლაზე მიმდინარე იურისდიქციის შეზღუდვების გადალახვა და, ასევე, საკმარისი ნდობა ჩვენი ქვენის მიმართ.
ჩემი პირადი მოსაზრებით, თუ კანონის მიზანი (აიტი სფეროს განვითარება) ეტაპობრივად, გონივრული თანმიმდევრობით სრულდება (პანდემიის გათავლისიწნებით) და არა მყისიერად, ეს მაინც უნდა ჩაითვალოს კანონის მიზნის შესრულებად, რადგან სხვაგვარად პრაქტიკულად ურთულესი იქნებოდა.
ერთი კაცის კომპანია (one man company):
აღმოჩნდა, რომ „ვირტუალური ზონის პირის“ შესახებ საგადასახადო შეღავათით, უმეტესად, დაინტერესდნენ ისეთი უცხოელი პირები, რომლებიც თავად არიან დამფუძნებლები, დირექტორები და პროგრამისტები კომპანიაში და თავადვე ახორციელებენ პროგრამული უზრუნველყოფის შექმნას.
აქ საუბარია პროგრამისტებზე, რომელებიც მნიშვნეკოვანი ოდენობის წლიურ შემოსავალს გამოიმუშავებენ და ეძებენ იურისდიქციას მათი ბიზნესის საწარმოებლად, სადაც ბიზნესის კეთება არის მარტივი და გადასახადები-შედარებით დაბალი. თუმცა, რადგან ეს პირები ისედაც დისტანციურად მუშაობენ, მათ უნდათ, რომ საქმის კეთების პარალელურად იმოგზაურონ (ძაან ფართოთ გავრცელებული პრაქტიკაა).
ასეთი პირების ნაწილმა დააფუძნეს კომპანია საქართველოში, მნიშვნელოვანი ეკონომიკური კავშირი გაუჩნდათ საქართველოსთან, აქ ატარებენ რამდებიმე თვეს, თუმცა სხვა დროს მოგზაურობენ. იხდიან მიღებულ დივიდენდის 5% გადასახადს საქართველოში, ასევე, გარკვეული ოდენობის ხელფასის 20% გადასახადს. მათ არ სჭირდებათ სხვა პირის დაქირავება.
ისინი ზუსტად იგივე დონის ცოდნის შემოდინებას მოახდენდნენ საქართველოში და იგივე ოდნეობის გადასახადს გადაიხდიდნენ, 12 თვეც რომ გაეტარებინათ აქ, რაც შემოიტანეს/გადაიხადეს საქართველოში რამდენიმე კვირის/თვის გატარების პირობებში.
თუ ვსაუბრობთ, მიზნის მიღწევაზე და ქვეყნის მიერ მიღებულ სარგებელზე, მაშინ მიზანი მიიღწევა ერთნაირად იმის მიუხედავად, რა დროს გაატარებს ასეთი პირი საქართველოში (ერთი და იგივე ოდენობის საგადასახადო შემოსავალი, ერთი და იგივე ოდენობის ცოდნის შემოდინება). მაშინ როდესაც შემოსავლების სამსახური შეფასების (დარიცხვა თუ გათავისუფლება) მთავარი კრიტერიუმია- რა დრო გაატარა ასეთმა ფიზკურიმა პირმა საქართველოში შესამოწმებელი პერიოდის განმავლობაში.
აქ ჩნდება კითხვა: რატომ უნდა განსაზღვროს კომპანიის გადასახადისგან გათავისუფლება/არ გათავისუფლების საკითხი იმ ფაქტმა, რა დრო გაატარა ფიზიკურმა პირმა (დეველოპერმა) საქართველოში იმის გათვალისწინებით, რომ მის მიერ ქვეყანაში გატარებული დროის ოდენობა ქვეყნისთვის არაფერს ცვლის?
თუ ერთი ადამიანის ვირტუალური ზონის კომაპნია მიუღებელია კანონისთვის, მაშინ ეს პირდაპირ როგორმე უნდა გაწერულიყო კანონშივე. თუ მუსაღებია (ახლანდელი კანონმდებლობით ასეა) და პირს ერთი და იგივე სარგებელი მოაქვს ქვეყნისთვის საგადასახადო შემოსავლების და საინვესტიციო კუთხით, იმის მიუხედავად რა დროს გაატარებს საქართველოში, ანუ, კანონის მიზანი ერთნაირად სრულდება, მაშინ მის მიერ ქვეყანაში გატარებულმა დღეებმა, ლოგიკურად, არ უნდა გადაწყვიტოს საგადასახადო შეღავათის მინიჭება/არ მინიჭების საკითხი.
(ჩემი აზრით) რა საფრთხეებს შეიცავს „ვირტუაურო ზონის პირენთან“ დაკავშირებით ახალი მოდგომა საინვეტიციო გარემოსთვის?
თქვენ ზემოთ წაიკითხეთ ვზპ-ებთან დაკავშრებით ყველა მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ნორმის ციტირება, მათი თანმიმდევრულობა და ანალიზი. ახლა საკუთარი თავი ჩააყენეთ, მაგალითად, გერმანელი IT დეველოპერის (პროგრამისტის) პოზიციაში, რომელიც წელიწადში გამოიმუშავებს დაახლოებით 100000-200 000 ევროს შემოსავალს და ფიქრობს, კომპანია დააფუძნოს ისეთ ქვეყანაში, სადაც ბიზნესის კეთება მარტივია, ნაკლებ გადასახადს გადაიხდის და დაქირავებული პირების ხელფასებიც არ არის ძალიან მაღალი. პირობითად, ამ დეველოპერს დავარქვათ ედვარდი.
ედვარდი საქართველოზე ინფორმაციას წააწყდა ინტერნეტში, დაინტერესდა, მოიძია კანონი და წაიკითხა ყველაფერი (თავად, ან/და ადგილობრივი კონსულტანტის მეშვეობით). მან არსებული კანონდებლობიდან გამომდინარე ჩათვალა, რომ მას საგადასახადო შეღავათით სარგებლობისთვის მოეთხოვება მხოლოდ 2 რამ: „ვირტუალური ზონის პირის“ სტატუსის მიღება და შესაბამისი საქმიანობის განხორიცელება (საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნა და უცხოეთში მიწოდება) ამ კომპანიის მეშვეობით. მას ასევე სმენია, რომ 10 წლის განმავლობაში არასაკმარისი ეკონომიკური შინაარსის გამო, შემოსავლების სამსახურს არც ერთი ვირტუალური ზონის პირი არ დაუჯარიმებია, მინიმუმ, ასეთი შემთხვევის შესახებ არავის სმენია.
მან მიიღო გადაწყვეტილება და 2020 წლის თებერვალში დააფუძნა კომპანია საქართველოში, მიიღო შესაბამისი სტატუსი და დროებით გაემგზავრა გერმანიაში რათა მალე უკან დაბრუნდეს შესაბამისი კადრის მოსაძიებლად (რომელიც მუდმივად დროში გაწელილი პროცესია). ცოტა ხანში გამოცხადდა პანდემია, ჩაიკეტა საზღვრები, ვერ ჩამოვიდა საქართველოში. ის აგრძელებს საქმიანობას ქართული კომპანიის მეშვეობით, ოღონდ ჯერ-ჯერობით ადგილობრივი კადრის გარეშე, დისტანციურად (იცის რომ კანონი ამის საშულებას აძლევს).
გეგმა აქვს, რომ როგორც კი გაიხსნება საზღვრები და მოგზაურობა უსაფრთხო გახდება, მაშინვე დაუბრუდება თავის მიზნებს საქართველოსთან დაკავშირებით, თუმცა როცა საზღვრები გაიხსნა და მგზავრობა უსაფრთხო გახდა, მას მალევე დაუკავშირდა შემოსავლების სამსახური და სთხოვს იმ გადასახადის გადახდას 2020 წლის თებერვლიდან (პლიუს საურავები), რომლისგანაც კანონის წაკითხვის შემდეგ ეგონა, რომ გათავისუფლებული იყო.
თქვენ რა განცდა გაგიჩნდებოდათ საქართველოს მიმართ ედვარდის პოზიციაში? ალბათ უნდობლობა და სურვილი რომ ბიზნესი სასწრაფოდ გადაგეტანათ სხვა იურისდიქციაში. ედვარდი ალბათ გადასახადს გადაიხდის პრობლემების არიდების მიზნით ან საგადასახადო დავას წამოიწყებს მაგრამ ძაან საეჭვოა, რომ მომავალ ბიზნეს გეგმას ისევ საქართველოს დაუკავშირებს. ასევე, სავარაუდოდ, ძალიან ბევრს მოუყვება თავისი უარყოფითი გამოცდილების შესახებ.
ეს რეაქცია გამოიწვია მოულოდნელობამ/გაურკვევლობამ/არასტაბილურობის შეგრძნებამ უფრო, ვიდრე ახალმა საგადასახადო ხარჯებმა. ედვარდს რომ შესძლებოდა, გარკვევით წაეკითხა კანონში, რომ მას მოეთხოვებოდა „ესა და ის“ საგადასახდო შეღავათით სარგებლობისთვის, მას ექნებოდა არჩევანის უფლება და თავად გადაწყვეტდა, დაეწყო თუ არა ეკონომიკური საქმიანობა საქართველოში. თუ ის დაიწყებდა ისე რომ (კანონში მკაფიოდ გაწერილ) წინაპირობებს არ დააკმაყოფილებდა, უარყოფით შედეგებზე პასუხისმგებლობას მხოლოდ საკუთარ თავს დააკისრებდა.
ბევრია ალბათ ისეთი პირიც (უცხოელი დეველოპერი) რომელსაც არც კი უფიქრია სქართველოში ვინმეს დაქირავებაზე ან ჩამოსვლაზე ან რაიმე ეკონომიკური შინაარსის შექმნაზე, თუმცა, ერთის მხრივ, მათ კანონში სიტყვათა წყობამ მისცა ამის საშუალება და, მეორეს მხრივ, ასეთი პირების გამო ისინიც არ უნდა დაიჩაგრონ, ვისაც რეალური გეგმები ჰქონდათ/აქვთ საქართველოში ბიზნესის კეთებასთან დაკავშირებით, ასვე, ვისაც გარკვეული სარგებელი უკვე მოაქვს ქვეყნისთვის. ასე ვთქვათ, ყველა ერთ ქვაბში არ უნდა მოიხარშოს.
ქვეყანა გადასახადის ამგვარი დარიცხვებით ალბათ რამდენიმე მილიონი ლარის მობილიზებას მოახდენს ბიუჯეტში. ეს დადებითი მოვლენაა მოკლევადიან პერიოში, თუმცა ჩემი აზრით, გრძელვადიან პერიოდში დაიკარგება, შესაძლოა, 100-ჯერ მეტი ოდენობის პოტენციური შემოსავალი, რადგან დაიკარგება/საგრძნობლად შემცირდება „აიტი“ სფეროს წარმომადგენლების ნდომა და ინტერესი ჩვენი ქვეყნის მიმართ, რასაც წლებია აგურ-აგურ ვაკოწიწებთ.
თან ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ, ამ ეტაპზე, სწორედ ედუარდივით „წვრილი“ ინვესტორებისთვის (განსაკუთრებით მომსახურების სფეროდან) ვართ ყველაზე მიმზიდველი ქვეყანა ბიზნესის განსახორციელაბლად, რადგან ისინი ეძებენ სიმარტივეს და შედარებით დაბალ გადასახადებს. ამიტომ, განსაკურებით მნიშვნელოვანია, გავუფრთხილდეთ ასეთ კატეგორიას.
აქ იმ პოტენციური ინვესტორების დაკარგვაზე არაა მხოლოდ საუბარი, ვინც საქართველოში კომპანია დააფუძნა და ქვეყნისთვის ჯერ-ჯერობით არანაირი სარგებელი არ მოუტანია და არც აპირებს. შესაძლოა მათი დაკარგვით ქვეყენამ მართლაც არაფერი დაკარგოს, მაგრამ ასეთი უარყოფითი ინფორმაცია ძალიან სწრაფად ვრცელდება, განსაკუთრებით, ერთ სფეროში მოღვაწე პირებს შორის.
მათი ამ გარემოაბაში წასვლა ნიშნავს იმას, რომ ბევრად მეტი ადამიანი, რომლებიც უარყოფით უკუკავშირს მოისმენენ ედვარდისნაირებისგან, გადაიფიქრებს საქართველოში ბიზნესის კეთებას არასტაბილურობის შეგრძნების გამო.
არსებობს უამრავი ფორუმი, facebook ჯგუფები, Youtube ვლოგები, ბლოგები, ჩატები, სადაც პირები ერთმანეთს დადებით და უარყოფით გამოცდილებებს უზიარებენ ქვეყნებთან დაკავშირებით. ამიტო, ჩემი აზრით, უარყოფითი განწყობები ძალიან სწრაფად გავრცელდება.
კანონის/მიდგომების ისტორია
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ „ვირტუალური ზონის პირის“ შესახებ საგადასახადო კოდექსში არსებული საკანონმდებლო ნორმა ძალაში შევიდა 2011 წელს. 10 წლის განმავლობაში მოცემულ თემაზე დარიცხვა არ განხორციელებულა. ამან გაამყარა გადასახადის გადამხდელების/კონსულტანტების პოზიცია, რომ ეკონომიკური შინაარსის (საქართველოში ცხოვრება, ადგილობრივი კადრის დაქირავება და ა.შ.) ქონა საქართველოში არ იყო სავალდებულო წინაპირობა ვზპ-ების მიერ საგადასახადო შეღავათით სარგებლობისთვის.
პარალელს გავავლებ მსგავს საგადასახადო შეღავათთან, რომელიც აიტი სფეროში მოღვაწე „საერთაშორისო კომპანიებს“ ეხებათ. კანონში ცალსახად გაწერილი „საერთაშორისო კომპანიის“ სტატუსის მიღების ერთ-ერთი წინაპირობა ისაა, რომ დემონსტრირება უნდა მოხდეს იმის, რომ კომპანიას საკმარისი ეკონომიკური შინაარსი აქვს შემქნილი საქართველოში. მსგავსად რომ ჩაწერილიყო „ვირტუალური ზონის პირებთან“ მიმათებაშიც, პრობლემას აღარ წავაწყდებოდით.
გასაგებია, რომ საქართველომ დაწესებული შეღავათებით რაიმე სარგებელი უნდა მიიღოს, ასევე, საერთაშორისო ორგანიზაციები ქვეყნებს უწევენ მონიტორინგს იმასთან დაკავშირებით, რაიმე კანონმდებლობა გადასახადის განზრახ არიდების შესაძლებლობას ხომ არ იძლევა და ამიტომ (და ისედაც) ლოგიკურია, საგადასახადო შეღავათი არ იყოს გამიზნული პირებისთვის, რომლებსაც არანაირი სარგებელი არ მოაქვთ და არც აპირებენ მოუტანონ ჩვენს ქვეყანას.
თუმცა, ეს უნდა მოხდეს კანონის დაკორექტირებით, ცალსახა განმარტებებით და უნდა ამოქმედდეს მაშინ, როცა შესაბამიმსი ცვლილება ძალაში შევა. სხვა შემთხვევაში მიდგომა არ იქნებოდა სამართლიანი გადასახადის გადამხდელებიც მიმართ და არც სარგებლის მომტანი-ქვეყნისთვის.
აქვე აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ შემოსავლების სამსახურს პირდაპირ შემოწმებები არ დაუნიშნავს და პირდაპირ გადასახადი და სანქციები არ დაუკისრებია „ვირტუალური ზონის პირებისთვის“. ჯერ ვზპ-ებთან სიტყვიერი კომუნიკაცია იყო, როდესაც მათ განემარტათ შემოსავლების სამსახურის (ახლი) პოზიციის შესახებ და მიეცათ ვადა, რომ კომპანიებს თავად დაედეკლარირებინათ და გადაეხადათ გადასახადი წარსულ პერიოდებზე, რათა მათზე ჯარიმის დაკისრება თავიდან არიდებულიყო.
ეს მიდგომა ნამდვილად წინგადადგმული ნაბიჯია და ბევრად უფრო ლიბერალურია, ვიდრე, პირდაპირ, გაუფრთხილებლად შემოწმებაზე შესვლა და გადასახადებთან ერთად, ჯარიმის დაკისრებაც, თუმცა ამით პრობლემის აღმოფხვრა და უარყოფითი განწყობის თავიდან არიდება, სამწუხაროდ, მაინც ვერ მოხერხდება.
შეჯამება: საგადასახადო ცვლილებები ვირტუალური ზონის საწარმოებისთვის
„ვირტუალური ზონის პირებს“ მასშტაბურად დაეკისრათ გადასახადები წარსულ პერიოდებზე. გადასახადის დაკისრება გამოწვეულია ახალი მიდგომით/კანონის ახლებური ინტერპრეტაციით, რომლის მიხედვითაც, იმისთვის, რომ ვზპ-მ საგადასახადო შეღავათით ისარგებლოს, აუცილებელია კომპანიას საქართველოში მყოფი კვალიფიციური დაქირავებული პირი ან პირები ჰყავდეს, რომლებიც ქმნიან პროგრამული უზრუნველყოფის პროდუქტებს.
გასაგებია, რომ კანონის მიზანი ითვალისწინებს იმას, რომ ქვეყანამ ამ ინიციატივიდან მიიღოს სარგებელი, თუმცა ეს წინაპირობად ცალსახად არც ერთ კანონმდებობაში არ წერია და ის რაც კანონმდებლობაში ცალსახად არ წერია, ახლა გახდა საფუძველი იმისა, რომ ათობით ან ასობით „ვირტუალური ზონის პირს“ დაეკისრათ გადასახადები და სანქციები, მათ შორის წარსულ პერიოდებზე.
ფაქტია, რომ არსებობს დილემა: ერთის მხრივ, კანონი ინტერპრეტირებადია და პირდაპირ არ ადგენს გადასახადისგან გათავისუფლების წინაპირობად იმას, რომ საქართველოში დაქირავებული პირები უნდა ჰყავდეს კომპანიას. მეორე მხრივ, ქვეყენამ სარგებელი უნდა მიიღოს (ინვესტიციების მოზიდვა, დარგის განვითარება, საგადასახადო შემოსავლები) ნებისმიერი საგადასახადო შეღავათიდან, რასაც ის დააწესებს. ვფიქრობ, ასეთი დილემის გადაწყვეტის ყველაზე ოპტიმალური გზაა, კანონის კორექტირება, წინაპირობის ცალსახად ფორმულირება კანონშივე, რომელიც მხოლოდ აწმყო/მომავალი პერიოდიდან იქნება ძალაში. ეს იმას ნიშნავს, რომ კანონის ხარვეზით შედგენისთვის (ასეთის შემთხვევაში) პასუხისმეგბლობას აიღებს კანონის ავტორი (სახელმწიფო) და არა - გადასახადის გადამხდელი (ინვესტორი/პოტენციური ინვესტორი), აწმყო/მომავალი პერიოდიდან კი ყველაფერი დალაგდება.
ავტორის შესახებ: გელა ბარშოვი არის საგადასახადო კონსულტანტი და საკონსულტაციო/საბუღალტრო კომპანია „თიფი სოლუშენის“ მმართველი პარტნიორი. გელა სპეციალიზებულია ქართული და საერთაშორისო საგადასახადო სამართლის მიმართულებაში (საგადასახადო კოდექსი, „ტრანსფერ ფრაისინგი“, ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები). ელ.ფოსტა: gela.barshovi@tpsolution.ge
