"ბაირაქტარი" თურქული კომპანია BAYKAR Technologies-ის შეიარაღებული საბრძოლო აპარატია, რომელსაც 7 620 მეტრ სიმაღლეზე შეუძლია აფრენა. მოწყობილობას, რომელიც აშშ-ის სამხედრო Reaper დრონებთან შედარებით 7-ჯერ მსუბუქია, სამკუთხედის ფორმის კუდი და 12 მეტრი სიგრძის ფრთები აქვს. კომპანიის ვებგვერდის მიხედვით, აპარატს 300 კილომეტრამდე მანძილიდან დისტანციური მართვის პირობებში, გადაბმულად 27 საათის განმავლობაში ფრენის შესაძლებლობა აქვს.
მის შექმნაზე კი, დიდწილად მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიების ინსტიტუტის კურსდამთავრებულმა, სელჩუკ ბაირაქტარმა იმუშავა და შედეგად, დღეს გვაქვს დრონი, რომელიც ხანგრძლივი გამძლეობით გამოირჩევა, დისტანციურად, სახმელეთო საკონტროლო სადგურიდან იმართება და აღჭურვილია სრულად ავტონომიური ნავიგაციის რეჟიმით. ამიტომაც ის ჭეშმარიტად - იმედის იარაღია. ბაირაქტარ TB2 დაზვერვის, სათვალთვალო და შეიარაღებული თავდასხმის მისიებისთვისაა განკუთვნილი.
ვინ არის სელჩუკ ბაირაქტარი?
მის სახელსა და გვარს, თურქეთში პირველი უპილოტო საფრენი აპარატის შექმნა უკავშირდება, რომელმაც თურქეთის შეიარაღებული ძალების განვითარებაში უდიდესი წილი შეიტანა და რომელიც ქვეყნის სამხედრო ინვენტარს 2014 წელს დაემატა. თუმცა სელჩუკ ბაირაქტარის დიდება მას შემდეგ უფრო გაიზარდა, რაც მან ცოლად თურქეთის პრეზიდენტის, რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ქალიშვილი შეირთო. საჯარო საუბრებში მას თავდაცვის სექტორის სწრაფად განვითარების პიონერად ნათლავენ. ამასთან, 2019 წელს მთავრობამ 98 მილიონი დოლარი გამოუყო, რათა უფრო მეტად განევითარებინა სამხედრო ტექნიკა.
თავად ინჟინერი კი 1979 წელს სტამბულის რაიონ სარიერისში დაიბადა. მამა საავტომობილო კომპანიის დამაარსებელი იყო, რის გამოც ბავშვობიდან მოიხიბლა ამ პროფესიით და მომავალიც მას დაუკავშირა. ჯერ 1997 წელს სტამბოლის ტექნიკურ უნივერსიტეტში ელექტრონიკისა და საკომუნიკაციო ინჟინერიის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა და ბაკალავრიატზე სწავლის პერიოდშივე პენსილვანიის უნივერსიტეტის ლაბორატორიის დაფინანსება მიიღო. აქვე გააგრძელა მაგისტრის ხარისხიც. სელჩუკ ბაირაქტარის სამაგისტრო კვლევა ეხებოდა უპილოტო საფრენი აპარატების საჰაერო-სახმელეთო კოორდინაციის წარმატებული დემონსტრირების ფორმირებას. სწორედ ამ ნაშრომმა მოაპოვებინა ბაირაქტარს მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის შემდგომი სტიპენდია, ხოლო მეორე მაგისტრის ხარისხი, უპილოტო საფრენი აპარატების ავტონომიური, აგრესიული მანევრირების კვლევისთვის მიიღო. სწავლის დასრულების შემდეგ, 2007 წელს სელჩუკ ბაირაქტარი თურქეთში დაბრუნდა და თურქული ტექნოლოგიური კომპანია Baykar-ის ტექნოლოგიის მთავარი ოფიცერი გახდა. თუმცა ჯერ კიდევ 2005 წელს ის თურქეთის მთავრობას უპილოტო ტექნოლოგიებში ინვესტიციის ჩადებისკენ მოუწოდებდა.
"ჩვენ, ინჟინრები მხოლოდ ლაბორატორიებში კი არ უნდა ვიყოთ, არამედ, უნდა ჩავერთოთ პროცესებში და ხელი შევუწყოთ ჯარისკაცებს, რომლებიც საკუთარ სიცოცხლეს საფრთხის წინაშე აყენებენ“, - ამბობს თურქი ინჟინერი, სელჩუკ ბაირაქტარი და მისი ცხოვრებისეული მიზანი სწორედ ეს იყო.
Bayraktar TB2 -ის როლი უკრაინაში
ბოლო ერთი თვის განმავლობაში, “ბაირაქტარი” უკრაინული წინააღმდეგობის სიმბოლოდ იქცა. არადა ექსპერტების უმრავლესობა ვარაუდობდა, რომ ოცამდე უკრაინის კუთვნილი “ბაირაქტარი” ომის პირველ ეტაპსაც ვერ გაუძლებდა და რომ მათი დიდი ნაწილი მიწაზე განადგურდებოდა, ნაწილი კი – აფრენიდან ცოტა ხანში ჩამოვარდებოდა. მაგრამ რუსულმა მხარემ ამ დრომდე ვერ გამოაქვეყნა თუნდაც რამდენიმე “ბაირაქტარის” განადგურების დამადასტურებელი მასალები, თუმცა ხაზს უსვამს, რომ ჰაერში რუსეთი დომინირებს.
ევროპელი და ამერიკელი ექსპერტების თქმით, რუსეთის თავდასხმის შენელებასა და მოწინააღმდეგის არმიის დაუჯერებელი სისუსტის გამოვლენაში უკრაინის ადრეულ წარმატებას სამხედრო დრონების გამოყენებამ შეუწყო ხელი. რაც უფრო მნიშვნელოვანია, მტრის წინააღმდეგ ბაირაქტარის გამოყენების ამსახველი ვიდეოები უკრაინის ინფორმაციულ ომში საკმაოდ დიდ როლს ასრულებს. ეს უკანასკნელი რუს დამპყრობლებს მოწინააღმდეგის შიშს უნერგავს, უკრაინელებს კი მომდევნო სამხედრო თავდასხმებისთვის მოტივაციას აძლევს. გარდა ამისა, აღნიშნული ვიდეოები ცხადყოფს დრონების მთავარ უპირატესობასაც: თურქეთში წარმოებულ საჰაერო აპარატებს შეუძლიათ არათანაზომიერი ზიანი მიაყენონ მოწინააღმდეგის მოწყობილობებს. რაც მთავარია, ეს ყველაფერი ბევრად იაფი ჯდება და ბევრად დაბალი რისკის მატარებელია, ვიდრე სხვა კომპანიების დრონების გამოყენების შემთხვევაში იქნებოდა.
თურქეთის სამხედრო ამბიციები
მალე ქვეყანას საკუთარი წარმოების პირველი უპილოტო საბრძოლო თვითმფრინავი ეყოლება. თავად კომპანია Baykar-ში თვლიან, რომ უპილოტო საფრენი აპარატები მომავლის კონფლიქტებში უმნიშვნელოვანეს როლს ითამაშებენ. თურქულ უპილოტო საბრძოლო თვითმფრინავს კი პროცესების განვითარებაში გადამწყვეტი სიტყვა ექნება. Baykar Kizilelma-ს მთავარი უპირატესობა მის აგრესიულ მანევრირებასა და რადარებისადმი შეუმჩნევლობაში იქნება. ცნობისათვის, აღნიშნული საბრძოლო თვითმფრინავების წარმოება თურქეთმა უკვე დაიწყო და მას შეიარაღებაში უახლოეს წლებში მიიღებენ. პირველი პროტოტიპი საცდელ ფრენას კი, 2023 წელს განახორციელებს. Kizilelma-ს 5 საათის განმავლობაში ფრენა და 800 კილომეტრ/საათი სიჩქარის განვითარება შეეძლება და 1.5 ტონა საბრძოლო მასალის მიმაგრება იქნება შესაძლებელი.
გარდა ამისა, Baykar-ი მხოლოდ სამხედრო შეიარაღებას არ ამზადებს. მწვანე ქალაქის სატრანსპორტო ქსელის განსავითარებლად კომპანია მფრინავი მანქანის, Cezeri-ს წარმოებასაც გეგმავს. თუმცა კომპანიის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ტრანსპორტს დანიშნულების ადგილზე კრიტიკული მნიშვნელობის მქონე ტვირთისა და სამედიცინო ამანათებისათვის გამოიყენებენ და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, საჭიროების შემთხვევაში Cezeri-ს გამოყენება სამხედრო მომარაგების მისიებშიც იქნება შესაძლებელი. ასე რომ თურქეთი, როგორც დიდი სამხედრო ამბიციების მქონე სახელმწიფო, ყოველდღიურად აგრძელებს საკუთარი საჰაერო შესაძლებლობების განვითარებას და სერიოზულ ნაბიჯებსაც დგამს მომავლისკენ. მას არც ისტორიის სწორ მხარეს დგომა ეშლება და საკუთარი მიგნებით, ბოროტებასთან საბრძოლველადსხვებსაც ეხმარება.
