„ანალიტიკა“–მ ექსკლუზიური ინტერვიუ ჩაწერა არვინდ რამაკრიშნანთან, Fitch Ratings-ის ანალიტიკური გუნდის ხელმძღვანელთან. მასთან განვიხილეთ საქართველოს საკრედიტო პერსპექტივის გაუარესების ლოგიკა და ასევე, პროგნოზები – თუ რამდენად ექმნება დღეს უკვე საფრთხე თავად რეიტინგს. ამ ეტაპზე, Fitch Ratings-ი საქართველოს სუვერენულ რეიტინგს BB დონეზე უნარჩუნებს.
ბატონო არვინდ, დიდი მადლობა თქვენი დროისთვის. დავიწყოთ იმით, თუ რატომ მიიღო ფიტჩმა საქართველოსთვის რეიტინგის პერსპექტივის გაუარესების გადაწყვეტილება – სტაბილურიდან ნეგატიურამდე.
ორი მთავარი მოტივაცია გვქონდა, რომ საქართველოს BB რეიტინგის პერსპექტივა სტაბილურიდან ნეგატიურით შეგვეცვალა. პირველი – პოლიტიკური და სოციალური პოლარიზაციის მკვეთრი მატება, რამაც ჩვენი შეფასებით პოლიტიკური რისკები გაზარდა: ამ კონტექსტში ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ იმ ფაქტზე, რომ ოპოზიცია არ ცნობს საპარლამენტო არჩევნების შედეგებს და იგივე გამეორდა ახლა, საპრეზიდენტო არჩევნებთან დაკავშირებითაც; ამას ემატება პროტესტი საქართველოს ქუჩებში, რამაც ჩვენი აზრით დროთა განმავლობაში შეიძლება გააუარესოს მმართველობის ინდიკატორებიც. პერსპექტივის გაუარესების მეორე დრაივერი საქართველოს შესუსტებულ საგარეო პოზიციას უკავშირდება. ამ კონტექსტში მთავარი ფაქტორია მკვეთრად შემცირებული საერთაშორისო რეზერვები – განსაკუთრებით, ოქტომბრის თვეში, რაც ნოემბერშიც დაახლოებით იმავე ნიშნულზე დასტაბილურდა. ჩვენი შეფასებით ეს მიუთითებს პოტენციურ რისკზე, რომ FDI-ის შემოდინება შეიძლება უფრო დაბალ დონეზე იყოს, ვიდრე გასულ წლებში, რაც თავის მხრივ, გაზრდის მოთხოვნას გარე დაფინანსებაზე. თუმცა, აქვე მინდა ხაზი გავუსვა, რომ ამ ეტაპზე, ჩვენ ვერ ვხედავთ მყისიერი კრიზისის საფრთხეს.
დიდი მადლობა ამომწურავი შესავლისთვის. თითოეულ თქვენს აქცენტს დავუბრუნდები ჩვენი საუბრის განმავლობაში. მანამდე – მაინტერესებს, თუ შევხედავთ თქვენს მიერ ბოლო დროს მიღებული გადაწყვეტილებების ტემპს – საკმაოდ მოკლე პერიოდში მიიღეთ საქართველოს რეიტინგის ცვლილებაზე გადაწყვეტილება – ჯერ პოზიტიურიდან სტაბილურამდე ჩამოაქვეითეთ საქართველოს საკრედიტო პერსპექტივა, შემდეგ სტაბილურიდან – ნეგატიურამდე შეამცირეთ – თქვენგან მინდა მოვისმინო: როგორია გადაწყვეტილებების ეს ტემპი? არ მახსენდება სხვა შემთხვევა, როცა ასე მოკლე დროში შეცვლილიყოს საქართველოს საკრედიტო პოზიციები.
დიახ. გეთანხმებით, რომ ბოლო პერიოდში საქართველოში მოვლენები ძალიან დინამიურად ვითარდება. 2024 წელი პოზიტიური პერსპექტივით დავიწყეთ, რადგან საკმაოდ მაღალი ეკონომიკური ზრდა ჰქონდა საქართველოს და ეს ტენდენცია წლის განმავლობაშიც ნარჩუნდება. ფისკალური თვალსაზრისითაც, საქართველოს ვალის დონე შემცირებული იყო და ამდენად, გვქონდა მოლოდინი, რომ ეს შექმნიდა ძლიერ პოზიტიურ მომენტუმს საქართველოსთვის. შემდეგ, ზაფხულში უკვე დავიწყეთ მზარდ პოლიტიკურ დაძაბულობაზე დაკვირვება, რომელიც მოჰყვა გამჭვირვალობის შესახებ კანონის მიღებას. ამან გახლიჩა საზოგადოება და ჩვენ პოზიტიური პერსპექტივა სტაბილურით შევცვალეთ. და ახლა, კიდევ ერთხელ, 6 თვის შემდეგ, პოლიტიკური პროცესების განვითარებასთან ერთად, რასაც დაემატა საერთაშორისო რეზერვების შემცირებული ბუფერი, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ტრაექტორია უფრო მეტად ასახავს ნეგატიურ პერსპექტივას და ამიტომაც გადავდგით ეს ნაბიჯი.
რა გზავნილია ნეგატიური პერსპექტივა საქართველოთი დაინტერესებული საქმიანი პირებისთვის – იქნებიან ეს კრედიტორები თუ ინვესტორები?
ნეგატიური პერსპექტივა ნიშნავს, რომ რისკების წნეხი რეიტინგზე მაღალია და არსებობს რეიტინგის დაქვეითების შესაძლებლობა მომდევნო ორი წლის განმავლობაში. რა თქმა უნდა, ეს ავტომატურად რეიტინგის გაუარესებას არ ნიშნავს, რადგან ჩვენ ვაწარმოებთ მონიტორინგს და შესაბამისად, ვამოწმებთ პერსპექტივას. რაც ამ ეტაპზე შეიძლება ითქვას ის არის, რომ რისკები გაზრდილია წინა მიმოხილვასთან შედარებით.
რა არის ამ ეტაპზე უფრო მნიშვნელოვანი – პერსპექტივის ცვლილება თუ თავად რეიტინგი – რას უნდა მიაქციონ უფრო მეტად ყურადღება კრედიტორებმა და ინვესტორებმა?
ვიტყოდი, რომ ორივე მნიშვნელოვანია. ორივეს უნდა დავაკვირდეთ – როგორც ცალ–ცალკე, ისე ერთად. აქვე ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ ორივე ეს საზომი შედარებითია. ეს იმას ნიშნავს, რომ როდესაც ვუყურებთ BB რეიტინგს, რომელიც საქართველოს უკვე საკმაო პერიოდია აქვს და როცა მას ვადარებთ, მაგალითად, სამხრეთ კავკასიის რეგიონს – სომხეთს და აზერბაიჯანს – საქართველოს სომხეთზე უკეთესი რეიტინგი აქვს, მაგრამ აზერბაიჯანზე უფრო სუსტია. ამდენად, რეიტინგი გამოდგება შედარებისთვის – როგორ გამოიყურება ესა თუ ის ქვეყანა მისი მსგავსი რეიტინგის მქონე ქვეყნებთან შედარებით. პერსპექტივა აჩვენებს ტრაექტორიას. საქართველოს შემთხვევაში, რისკები გაზრდილია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ტრაექტორიაც შეცვლილია და ამიტომაც, დღეს ქვეყანას ნეგატიური პერსპექტივა მივანიჭეთ.
რა ხდება ნეგატიური პერსპექტივის შემდეგ? პერსპექტივა კიდევ უფრო მეტად ვეღარ გაუარესდება. შეიძლება თვითონ რეიტინგი გაუარესდეს?
მოდი, დავიწყებ იმით, თუ რა არის დღეს ის რისკები, რომლებსაც გავლენა აქვს საქართველოს პერსპექტივაზე. პოლიტიკური ან გეოპოლიტიკური რისკები – ამ ნაწილში არის მნიშვნელოვანი ზრდა. ამან შეიძლება უარყოფითი გავლენა იქონიოს ეკონომიკაზე, საგარეო ბუფერებზე, მმართველობის ხარისხზე. ეს შეიძლება იყოს რეიტინგის გაუარესების ფაქტორი. ასევე – თუ გაგრძელდება საერთაშორისო რეზერვების მოცულობის მკვეთრი შემცირება, რის მიზეზიც შეიძლება გახდეს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაზრდა ან რაც უფრო მეტად მოსალოდნელია, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემცირება – ამანაც შეიძლება გააუარესოს რეიტინგი. და ბოლოს, მმართველობის მხარეს თუ დავინახავთ პრობლემებს – ესეც შეიძლება გახდეს რეიტინგის გაუარესების საფუძველი. ამ კომპონენტის მიხედვით, საქართველო, როგორც წესი, თავისივე მსგავსი რეიტინგის მქონე ქვეყნებთან შედარებით წინ იყო. ამ კომპონენტის გაუარესებამაც შეიძლება დააქვეითოს საქართველოს რეიტინგი.
ჩემი კითხვა უფრო ის იყო, ელოდება თუ არა საქართველოს რეიტინგის გაუარესება.
ამ ეტაპზე ვერც იმას ვიტყვით, რომ რეიტინგი აუცილებლად გაუარესდება და ამ შესაძლებლობასაც ვერ გამოვრიცხავთ. თუ მოგვიწევს რეიტინგის გაუარესების გადაწყვეტილების მიღება, მაშინ ეს იქნება 1 ბიჯით – BB- –მდე. იმის შესაძლებლობაც არსებობს, რომ პერსპექტივა დასტაბილურდეს – ნეგატიური ისევ შეიცვალოს სტაბილურით. ამ შემთხვევაში, დარჩება იგივე რეიტინგი – BB. გულწრფელად რომ გითხრათ, აქედანვე ჩანს, რომ ძალიან დაბალია იმის შანსი, რომ ნეგატიური პერსპექტივა შემდეგ მიმოხილვაში პოზიტიურს დაუბრუნდეს. ეს ნამდვილად დიდი ნახტომი იქნება – ნეგატიურიდან პოზიტიურ პერსპექტივამდე.
ახლა დავუბრუნდეთ იმ მთავარ რისკებს, რაც თქვენ ჩვენი საუბრის დასაწყისში ახსენეთ. ერთი ისევ რჩება საერთაშორისო რეზერვების ფაქტორი. მიმდინარე მოვლენების ფონზე, ლარი სიმყარეს ინარჩუნებს. კითხვაზე – როგორ? ირაკლი კობახიძემ თქვა, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი უმნიშვნელო მოცულობის რეზერვებს ყიდის. ეროვნულ ბანკი რეზერვების გამოქვეყნების თარიღს ელოდება. ვისგან უნდა ვიგებდეთ ეროვნული ბანკის პოლიტიკის შესახებ?
ცენტრალური ბანკის მხრიდან კომუნიკაცია, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია როგორც ინვესტორებისთვის, ისე საკრედიტო სააგენტოებისთვის – მაგალითად, ჩვენთვის და ზოგადად, ბაზრის ყველა მოთამაშისთვის იმისთვის, რომ ეკონომიკური ფუნდამენტური ფაქტორების მონიტორინგიც შევძლოთ და შედარებით მოკლევადიანი სიგნალებიც არ გამოგვრჩეს – როგორიცაა, მაგალითად, გაცვლითი კურსი. საქართველოს ეროვნული ბანკი საკმაოდ რეგულარულად აქვეყნებს სავალუტო აუქციონის შედეგებს, რაც შეეხება ინტერვენციებს ბიმაჩზე – მათ შესახებ, ოდნავ მოგვიანებით არის ინფორმაცია ხელმისაწვდომი. თვითონ რეზერვების პოლიტიკას რაც შეეხება, ოქტომბერში მართლაც საგრძნობი მოცულობა გაყიდა ეროვნულმა ბანკმა, თუმცა, ნოემბერში გარკვეული მოცულობა შეისყიდა კიდეც. ჩვენ როგორც ვიცით, ეროვნული ბანკის გეგმაა, რომ გააგრძელოს რეზერვების დაგროვების პოლიტიკა, მაგრამ ვერ გამოვრიცხავთ ვერც რეზერვების გაყიდვასაც, თუ ლარზე წნეხი გაიზრდება.
საქართველოს დღეს მცურავი გაცვლითი კურსი აქვს?
თეორიულად, დიახ, საქართველოს აქვს მცურავი გაცვლითი კურსი. თუმცა, მეორე მხრივ, როგორც უკვე ვისაუბრე, ჩვენ ვაკვირდებით იმ ტიპის ინტერვენციებს, რაც მიმართული იყო კურსის მხარდასაჭერად, რაც, თავის მხრივ, სრულად არ შეესაბამება იმ კლასიფიკაციას, რასაც საერთაშორისო სავალუტო ფონდი გვთავაზობს მცურავი კურსის რეჟიმის განმარტებისთვის. ამ ეტაპზე მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ ფართო გაგებით, საქართველოში ჯერ კიდევ ნარჩუნდება თავისუფალი მცურავი კურსი.
მოდი, ახლა შევხედოთ იმ ფაქტორებს, რამაც წესით ხელი უნდა შეუწყოს საქართველოს ეროვნულ ბანკს რეზერვების დაგროვების პოლიტიკის წარმოებაში. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების განახლებული სტატისტიკა გვაქვს. 2024 წლის 9 თვეში ინვესტიციები 55%–ითაა შემცირებული წინა წლის იმავე პერიოდთან შედარებით. რას ამბობს ეს სტატისტიკა რეიტინგის კონტექსტში?
ეს ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია, მნიშვნელოვანი ინდიკატორია, რომელსაც თვალყურს ვადევნებთ. როგორც თქვენც თქვით, დიახ, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მკვეთრად შემცირდა. მაგრამ ამ ეტაპზე ფრთხილად გავაკეთებდი დასკვნებს – აქ შეიძლება საბაზისო ეფექტთანაც გვქონდეს საქმე, რადგან წინა წლის პირველ ნახევარში, მაგალითად, თითქმის 25%–იანი წლიური ზრდა იყო. ამდენად, ამ ეტაპზე, ეს შეიძლება ნორმალიზების პროცესიც იყოს. ჩვენ ფიტჩში ამ ინდიკატორს საკმაოდ დეტალურად ვაკვირდებით და ჩვენი პროგნოზები საქართველოში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინებასთან დაკავშირებით გაუარესებულია. თუმცა, ამ ეტაპზე ჩემი სათქმელი ის არის, რომ ჩვენ ვერ ვხედავთ, რომ ინვესტორებს აღარ აქვთ საქართველოს საინვესტიციო გარემოს ნდობა ან რომ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს აჩერებენ. ამის გათვალისწინებით, უფრო მოცდისა და დაკვირვების რეჟიმში ვართ.
დიახ. თქვენ იგივე ახსენეთ ჩვენს ბოლო ინტერვიუშიც, რომ ფიტჩი ამ ეტაპზე ვერ ხედავს ინვესტიციების შეჩერების თუ ინვესტორების მიერ ქვეყნის დატოვების ტენდენციას. თუმცა, ჩვენ სხვა სურათი გვექმნება, როცა უშუალოდ ინვესტორებს და ბიზნესებს ვესაუბრებით. ამ ეტაპზე განსაკუთრებით რთული მდგომარეობა ჩანს ენერგეტიკის სექტორში. ასევე ევროპული ბიზნეს ასოციაციის თავმჯდომარემ გვითხრა, რომ რამდენიმე ბიზნესმა უკვე დატოვა საქართველო. რომელი წყაროებიდან იღებთ თქვენ ინფორმაციას და რა შემთხვევაში შეიძლება ეს ტენდენცია უკვე ქვეყნის რისკად ჩამოყალიბდეს?
საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლებთან საუბრის გარდა, ჩვენ ვესაუბრებით დიპლომატიურ წარმომადგენლობებს საქართველოში, ვისაც უდევს ხელი განსაკუთრებით მათი მშობლიური ქვეყნებიდან ინვესტიციების პულსზე, ველაპარაკებით ასევე საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებს. ინფორმაციას ვაგროვებთ მედიის წარმომადგენლებისგანაც. ამ ეტაპზეც ჩვენ ამ პროცესში ვართ, ვაგროვებთ ინფორმაციას, რომელიც აჩვენებს ან არ აჩვენებს, რომ ბიზნესს აზიანებს პოლიტიკური გარემო.
არ ვიცი, რამდენად დეტალურად ადევნებთ თვალს ამ ტიპის ინფორმაციებს, მაგრამ საქართველოში შექმნილია პლატფორმა – FREEBUSINESS.GE - რომელიც აერთიანებს ბიზნესებს, რომლებიც უერთდებიან ორ მთავარ მოთხოვნას – საქართველოში ჩატარდეს ხელახალი არჩევნები და უკანონოდ დაკავებულებმა დატოვონ ციხე ახალ წლამდე. რიცხვები ძალიან ცვალებადია. სიას სულ ემატებიან ბიზნესები – ამ ეტაპზე, როცა მე და თქვენ ვსაუბრობთ 800–ზე მეტი ბიზნესი იზიარებს ამ მოთხოვნებს.
პირველ რიგში იმას ვიტყვი, რომ ჩვენი მოლოდინი ამ ეტაპზე არ არის, რომ მთავრობა დათანხმდება ოპოზიციის ან უკვე ყოფილი პრეზიდენტის მოთხოვნებს, რომ არსებული არჩევნები განულდეს და ახალი საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდეს. ეს არ არის ჩვენი საბაზისო სცენარი. მაგრამ, თუ ბიზნესები მართლაც უერთდებიან ასეთ მიმართვას ..
მოგვიანებით გამოგიგზავნით ლინკს და თავად დარწმუნდებით პორტალის რეალურობაში.
დიახ. მადლობა. თუ ბიზნესები მართლაც უერთდებიან ასეთ მიმართვას, ეს შეიძლება იმის ნიშანი იყოს, რომ ბიზნესი უკვე წუხს საქართველოს იმიჯზე და პოტენციურად ამ ყველაფერში ხედავს უსაფრთხოების რისკებსაც. თუ ეს სიტუაცია გაგრძელდება, ეს უკვე რისკის შემცველი იქნება ბიზნესგარემოსთვის.
ჩვენს კვირის გადაცემაში, ბიზნესის კვირეულში 60–ზე მეტმა ბიზნესმა მიიღო მონაწილეობა – ამ ბიზნესების უმრავლესობაც უერთდება ამ პლატფორმას – მათ ორი მთავარი პრობლემა დაასახელეს – უჩნდებათ კითხვები იმასთან დაკავშირებით, თუ რა მიმართულებით იხარჯება მათი გადასახადები და აქვთ ეჭვი, რომ ეს ფული პროტესტის ბრუტალურ დაშლას ხმარდება და მეორე – ეს არის კორუფცია, კლეპტოკრატია, სისტემური კორუფცია – მათმა განცხადებებმა გამახსენეს თქვენი აქცენტი ჩვენს წინა ინტერვიუში, თქვენ მსოფლიო ბანკის მმართველობის ინდიკატორები ახსენეთ და მმართველობის ხარისხის მნიშვნელობაზე გაამახვილეთ ყურადღება – ამ ტიპის წუხილებსაც აკვირდებით? ამ დროისთვის მსოფლიო ბანკს 2023 წლის მონაცემები აქვს განახლებული.
დიახ. მსოფლიო ბანკის მმართველობის ინდიკატორები ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, თუმცა, ვფიქრობ, რომ განახლებული მონაცემები ვერ ასახავს მიმდინარე სურათს. რადგან ეს ინდიკატორები ძირითადად აღქმებზე და კითხვარებზეა დაფუძნებული და დროა საჭირო, რომ მიმდინარე სურათი აღქმებში აისახოს. იმას ვიტყვი, რომ ზოგადად, წლების განმავლობაში, საქართველოს მმართველობის ინდიკატორები უკეთესი იყო, ვიდრე მისი მსგავსი რეიტინგის მქონე ქვეყნების ინდიკატორები, თუმცა, რისკები ამ ნაწილშიც გაზრდილია. ჩვენ დეტალურად ვაკვირდებით ამ ფაქტორს.
ეს კარგია, რადგან ალბათ თქვენამდეც მოდის ინფორმაცია, რომ კანონებში შედის ცვლილებები, რომლებიც ქართული ოცნების პოლიტიკურ საჭიროებებს უფრო ერგება, ვიდრე დაგეგმილი რეფორმების ნაწილია. გამოდის, ეს ის არის, რასაც ასევე დააკვირდებით და გაითვალისწინებთ მმართველობის ნაწილში – ასეა?
დიახ. ასეა. ნამდვილად.
მადლობა ამისთვის. ჩვენი საუბრის განმავლობაში ფისკალურ მხარესაც შეეხეთ. რა ფაქტორია ამ შემთხვევაში საქართველოს ვალი და მისი სტრუქტურა?
ფისკალური პარამეტრები, მათ შორის, ვალიც არ ყოფილა მთავარი დრაივერები, რამაც ჩვენი გადაწყვეტილება განაპირობა – საქართველოს პერსპექტივა სტაბილურიდან ნეგატიურამდე ჩამოგვეყვანა. ზოგადად, საქართველოს ფისკალური პოლიტიკა საკმაოდ პრუდენციულია. ვალი ჯერ კიდევ 60%–იან ზღვარს ქვემოთაა, 40%–ზე დაბლაა და ჩვენი მოლოდინია, რომ საქართველო პრუდენციულ ფისკალურ პოლიტიკას გააგრძელებს. ამდენად, ვალის მშპ–სთან მიმართებით, რისკებს ვერ ვხედავთ. თუმცა, რაც თქვენ ახსენეთ, ვალის სტრუქტურა საყურადღებოა, რადგან ვალის უდიდესი ნაწილი უცხოურ ვალუტაშია. თუ ლარი მნიშვნელოვნად გაუფასურდება, ეს მკვეთრად გააძვირებს ვალის მომსახურებას. თუმცა, ეს არ არის ჩვენი საბაზისო სცენარი. აქვე დავამატებ, რომ საქართველოს ვალის უდიდესი ნაწილი მულტილატერალური, ბილატერალური კრედიტორებისგან არის – რაც იმას ნიშნავს, რომ საპროცენტო განაკვეთის რისკიც შედარებით მცირეა. რაც შეეხება ვალის მომსახურებას, 2025 წლისთვის მთავრობის შემოსავლებისა და საპროცენტო მომსახურების თანაფარდობა 6%–ზე იქნება, რაც არც ისე მოულოდნელია BB რეიტინგის მქონე ქვეყნისთვის.
რა ტიპის ფაქტორად განიხილავთ უახლეს განვითარებას საქართველოს იმ პარტნიორებთან, ვისი მხარდაჭერითაც, მათ შორის, ვალი საქართველოსთვის შედარებით იაფია – მაგალითად, შეჩერებული სტრატეგიული პარტნიორობა ამერიკასთან, დასანქცირებული მაღალჩინოსნები, გერმანიის მთავრობის მიერ შეჩერებული თანამშრომლობა ქართული ოცნების მთავრობასთან და ა.შ. – რამდენად მნიშვნელოვანი რისკებია ეს დღეს საქართველოსთვის?
ეს მოვლენები, რასაც თქვენ აღნიშნავთ, ცხადია, უარყოფით გავლენას ახდენს საქართველოს პერსპექტივაზე. ეს იმის აღქმაცაა, რომ საქართველოში მმართველობა უარესდება. მოგვარებას კი დრო დასჭირდება. მაგალითად, ევროკავშირთან ურთიერთობები რომ ავიღოთ, თავად საქართველოს პრემიერმა თქვა, რომ მოლაპარაკებები 2028 წლამდე ჩერდება – ეს საკმაოდ დიდი დროა. ჩვენ გვაქვს მოლოდინი, რომ ეს სიტუაცია ევროკავშირის დახმარებაზე გავლენას მოახდენს. მაგრამ ფისკალური თვალსაზრისით, არ გვაქვს მოლოდინი, რომ ამას მნიშვნელოვანი გავლენა ექნება საქართველოზე, რადგან ვალის ჭერიც არ არის მიღწეული და საქართველოს ფისკალური მაჩვენებლებიც საკმაოდ ძლიერია.
ამ კონტექსტში, როგორ აფასებთ, ქართული ოცნების მოულოდნელ გადაწყვეტილებას, გაზარდოს აქციზის გადასახადი?
ჩვენ როგორც წესი თავს ვიკავებთ საგადასახადო პოლიტიკის შეფასებისგან – ვერ ვიტყვით, რა ტიპის საგადასახადო პოლიტიკაა კარგი ან ცუდი. მაგრამ, რაც შეეხება გადასახადების ზრდას თამბაქოსა და გემბლინგზე – ეს არც ისე იშვიათი პრაქტიკაა. საქართველო ამ შემთხვევაში გამონაკლისი ნამდვილად არ არის. თუ საქართველო მოახერხებს, რომ საგადასახადო ბაზა გაზარდოს და მნიშვნელოვნად არც ეკონომიკური აქტივობა შეამციროს, რაც სავარაუდოდ ასეც მოხდება – მაშინ, სხვა თანაბარ პირობებში, ეს დადებითი გადაწყვეტილება იქნება ფისკალური თვალსაზრისით.
შეიძლება ამ მიმართულებით გადასახადის ზრდამ ინფლაციაზე მოახდინოს გავლენა?
დღეს ინფლაციის მთავარი ფაქტორი გაცვლითი კურსია. ინფლაცია სამიზნე მაჩვენებელზე დაბალია და არ მგონია, გადასახადის ზრდამ ინფლაციაზე მნიშვნელოვანი წნეხი შექმნას.
ისევ ვალს დავუბრუნდები. ზოგიერთი ანალიტიკოსი ამბობს, რომ საინვესტიციო გარემოსთვის მიყენებულ ზიანს მხოლოდ მაშინ გავზომავთ, როცა სახელმწიფო ობლიგაციების საპროცენტო განაკვეთები შეიცვლება – აკვირდებით ამ დინამიკას?
ბონდებზე დაკვირვება მნიშვნელოვანია, რადგან ეს ჩვენთვის აჩვენებს ბაზრის დამოკიდებულებას, თუ რას ფიქრობს ბაზარი ვალის მდგრადობაზე. ამდენად, ეს ნამდვილად მნიშვნელოვანი პარამეტრია. მკვეთრი ცვლილების პირობებში, ინვესტორთა სენტიმენტზე გვექმნება წარმოდგენა, რამდენად ინარჩუნებენ ისინი ქვეყნის საინვესტიციო გარემოს მიმართ ნდობას, რამდენად ენდობიან მთავრობის ინსტიტუციურ შესაძლებლობებს. მკვეთრმა ცვლილებამ შეიძლება ყველა ეს მიმართულება გააუარესოს. თუმცა, არ ვფიქრობ, რომ დღეს ეს მოცემულობაა.
შევაჯამოთ რეიტინგზე მოქმედი დადებითი და უარყოფითი ფაქტორები და ამით დავასრულოთ.
უარყოფით მხარეს – პოლიტიკური სიტუაციის, მმართველობის ინდიკატორების გაუარესება, ასევე, საერთაშორისო რეზერვების, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მკვეთრი შემცირება და მაკრო დონეზე, ქვეყნის ზოგადი პოლიტიკის სანდოობის შემცირება, რაც რისკებს შეუქმნის ინსტიტუტების მდგრადობას და ფინანსურ სტაბილურობას. დადებით მხარეს – პოლიტიკური რისკების შემცირება და ასევე, რეალურად იმის დანახვა, რომ რეზერვები ივსება და აღწევს ადეკვატურ ნიშნულს. ასე ნაწილდება დღეს რეიტინგის მთავარი სენსიტიურობები საქართველოსთვის.
დიდი მადლობა და მადლობა თქვენი დროისთვის.
