ავტორი: რომან გოცირიძე
სასარგებლო წიაღისეულებზე ტრამპის ადმინისტრაციასთან გასაფორმებელი შეთანხმება უკრაინისთვის არის წამგებიანი. მასზე დათანხმება იყო იძულებითი ნაბიჯი. ამ გარიგებას არა აქვს სამომავლო პერსეპექტივა.
საკითხის ისტორია
ზელენსკიმ შესთავაზა ტრამპს იშვიათმიწა ელემენტების მოპოვებაში მონაწილეობის მიღება.
ამ სახის ნედლეულის ( 17 დასახელების) მარაგები ძირითადად არის ჩინეთში, მსოფლიო მარაგების 35 პროცენტზე მეტი. მისი მოპოვების 80 პროცენტზე მეტი მოდის ასევე ჩინეთზე. ასევე ხდება მოპოვება ინდოეთში, ავსტრალიაში, რუსეთში (გადამუშავება ფაქტობრივად არ წარმოებს), ვიეტნამში ამერიკაში, კანადაში, დანიაში ( გრენლანდია), ნორვეგიაში, ყაზახეთში. უკრაინაში მისი მოპოვება ფაქტობრივად არ წარმოებს. არც მარაგები გააჩნია იმდენი, რომ სამომავლოდ მიმზიდველი გახდეს (მსოფლიო მარაგების ერთ პროცენტზე ნაკლები), თანაც იმდენად ძვირია ამ ეტაპისათვის მის მოპოვების დანახარჯები, რომ უკრაინელ ოლიგარქებსაც კი არ უცდიათ ამ საქმით ფულის შოვნა.
ეს ნედლეული გამოიყენება ეკონომიკის ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ელექტრონიკა, მანქანათმშენებლობა, ატომური ტექნიკის წარმოება, ქიმიური მრეწველობა და ა. შ.
იშვიათი ელემენტების მოპოვების ბაზრის მოცულობა 2023 წლისათვის შეადგენდა მხოლოდ 5 მილიარდ დოლარს და როგორც უკვე აღინიშნა, ძირითადად ჩინური წარმოების სახით. პროგნოზით, 2030 წლისათვის იგი 10 მილიარდ დოლარს მიაღწევს. შედარებისათვის - “მაკდონალდსის” რესტორნების ქსელის წლიური ბრუნვა არის 25 მილიარდი დოლარი, “მარიოტის” სასტუმროების წლიური შემოსავლები კი დაახლოებით 15 მილიარდი დოლარია.
აქედან დასკვნა: იშვიათი ლითონების მოპოვებაში არ არის დიდი ფული. დამატებითი შემოსავლები წარმოიქმნება მისი გადამუშავებისა და აქედან მიღებული ნაწარმის მრეწველობაში გამოყენების შემდეგ. უკრაინაში მსგავსი რამ არც იგეგმება. მხოლოდ მოპოვებაზეა საუბარი.
მოვლენების შემდგომი განვითარება
გააცნობიერა რა ტრამპის ადმინისტრაციამ, რომ უკრაინაში იშვიათი ლითონების მარაგები არ იყო საკმარისი, მათი აზრით, უკრაინაზე დახარჯული 350 მილიარდი დოლარის ამოსაღებად ( რაც სამჯერ და უფრო მეტად გაზვიადებული რიცხვია), თავდაპირველი იდეა ტრანსფორმირდა წარმოუდგენელი, კაბალური ხელშეკრულების შეთავაზებაში. კერძოდ, უკრაინაში არსებული ყველა სახის სასარგებლო წიაღისეულიდან მიღებული შემოსავლიდან მისი ნახევარი უნდა წასულიყო ერთობლივ ფონდში, რომელიც იქნებოდა ამერიკული მხარის ერთპიროვნულ მართვაში და რომლის ნახევარი იქნებოდა ასევე ამერიკული მხარის საკუთრება. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ამ ფონდში თავს მოიყრიდა ის ფული, რომელიც აქამდე უკრაინის ბიუჯეტში მიემართებოდა.
რა სახის სასარგებლო წიაღისეულზე იყო საუბარი? ესაა ოქრო, ტიტანი, ლითიუმი, გრაფიტი, ნავთობი, გაზი, ქვანახშირი, მანგანუმი და ა. შ. ანუ ყველაფერი, რაც კი უკრაინის მიწის წიაღში მოიპოვება. ეს კიდევ არაფერი - როგორც იტყვიან, მადა ჭამაში მოდისო: ამ ფონდში უნდა შესულიყო ბუნებრივი წიაღისეულის მოპოვებასთან და ტრანსპორტირებასთან დაკავშირებული ინფრასტრუქტურის გამოყენებით მიღებული შემოსავლებიც. ფაქტობრივად, ამ დარგში საბჭოთა და შემდგომ პერიოდში შექმნილი მთელი უკრაინული სიმდიდრის ნაწილი. ესაა გაზსაცავები, ნავთობსაცავები, მაგისტრალური თუ შიდა მილსადენები, პორტები, ტერმინალები და ა. შ. ბევრი დასავლელი ექსპერტი ამ სახის გარიგებას განიხილავდა უფრო მძიმედ, ვიდრე რეპარაციას, ანუ ომში გამარჯვებული ქვეყნისათვის დამარცხებულის მიერ ზიანის ასანაზღაურებელი თანხისა და ქონების გადაცემის ვალდებულებას.
როგორც ცნობილია, ზელენსკიმ კიევში ხელმოსაწერად ჩასულ ამერიკის შეერთებული შტატების ფინანსთა მინისტრს ეს ხელშეკრულება თავზე გადაახია.
ხელშეკრულების ტრანსფორმაცია
საბოლოო ვარიანტში, რომელიც ზოგადი, ჩარჩო ხელშეკრულებაა და ფონდის შექმნის დეტალები ცალკე ხელშეკრულებით იქნება განსაზღვრული, შემდეგი რამ იგულისხმება: სამწუხაროდ, ძალაში დარჩა ყველა სახის წიაღისეულიდან მიღებული შემოსავლების ამ ფონდში აკუმულირების ვალდებულება, რომლის ნახევარი არ იქნება უკრაინის საკუთრება. ფონდს უკვე ერთობლივად მართავს ორივე მხარე. ამოღებული იქნა დღემდე შექმნილი ინფრასტრუქტურა - გაზსადენები, ნავთობსადენები და ა. შ. პორტები დარჩა, ისევე როგორც დაემატება ახლად შექმნილი ინფრასტრუქტურა. ერთი მნიშვნელოვანი სიახლე: უკვე არაა საუბარი ამ ფონდის 500 მილიარდ დოლარამდე შევსებამდე. რა ფულიც შევა, მისი ინვესტირება უნდა მოხდეს უკრაინის ეკონომიკაში. ეს იმას ნიშნავს, რომ მოხდება უკრაინის კუთვნილი სახსრების უკრაინაშივე დაბანდება, ოღონდ ამ დაბანდებიდან ნახევარი იქნება ამერიკული მხარის საკუთრება, რითაც მოხდება ამერიკის მიერ უკრაინისათვის გაწეული დახმარებების ამოღება.
გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ 100 მილიარდ დოლარამდე ამერიკის მიერ უკვე გაწეული სამხედრო და საბიუჯეტო მხარდაჭერა იყო გრანტი და უკრაინას არა აქვს ვალდებულება მისი გასტუმრების. ტრამპმა ბაიდენის საჩუქარი ვალად აქცია.
ერთი დაბნეულობა
ბევრს ჰგონია, რომ ამ რესურსებს აითვისებენ ამერიკული კომპანიები და ამით შემოვა ქვეყანაში ინვესტიციები. ეს ასე არ არის. ფონდის შემოსავლების ფორმირება ხდება ნებისმიერი, შიდა თუ გარე ინვესტორის მიერ მიღებული შემოსავლების იმ ნაწილიდან, რომელიც ეკუთვნის უკრაინის მთავრობას.
ერთი დაზუსტება
ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ვრცელდება მხოლოდ იმ რესურსებზე, რომელიც არის უკრაინის სახელმწიფო საკუთრებაში. დღემდე პრივატიზებულ ან კერძო ინვესტიციებით შექმნილ საწარმოებზე ეს გარიგება არ ვრცელდება, ანუ აქედან მიღებული შემოსავლები კვლავ წარიმართება უკრაინის სხვადასხვა დონის ბიუჯეტებში.
ამ ფონდის პერსპექტივა
ფონდის შემოსავალმა რომ მიაღწიოს არა ასეულ მილიარდი დოლარის ოდენობას, არამედ თუნდაც რამდენიმე ათეულ მილიარდ დოლარს, დასჭირდება არა ერთი ათეული წელიწადი. სამომავლოდ, ამ ფორმით შექმნილი ფონდი ან გაუქმდება, ან ტრანსფორმირდება გაცილებით სამართლიან და ეფექტიან სამეწარმეო სუბიექტად.
პოლიტიკური მხარე
უკრაინაში მიმდინარე სისხლიანი ომის ფონზე უკრაინის საკითხის მერკანტილურ გარიგებამდე დაყვანა არის პოლიტიკურად მცდარი, ხოლო ღირებულებითი შეფასებით ამორალური.
