იმისთვის, რომ ახალი პროგრამა ამოქმედდეს, პირველ რიგში, ხელისუფლებისგან უნდა წამოვიდეს მოთხოვნა – განუმარტა „ანალიტიკა“–ს ენდრიუ ჯუელმა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მუდმივმა წარმომადგენელმა საქართველოში. ამის შემდეგ, მოთხოვნას განიხილავენ IMF-ის თანამშრომლები და მენეჯმენტი. პროცედურა ყველა ქვეყნისთვის საერთოა. საბოლოოდ, გადაწყვეტილება უნდა დაადასტუროს ფონდის აღმასრულებელმა საბჭომ. გადაწყვეტილება უნდა იყოს ერთსულოვანი.
IMF-საქართველო: რა ვითარებაა დღეს?
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი ისევ განაგრძობს საქართველოს და მისი მაკროეკონომიკური სტაბილურობის ჩარჩოს მონიტორინგს – მეოთხე მუხლის კონსულტაციები და მისიები საქართველოში არ შეწყვეტილა მიუხედავად იმისა, რომ პროგრამა შეჩერდა და ივნისში სრულად შეწყდება.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისია საქართველოში, სულ ბოლოს, 29 იანვარს ჩამოვიდა. შეხვედრები 4 თებერვლამდე გაგრძელდა. პრესრელიზი ფონდის თანამშრომლების საქართველოში ვიზიტამდე მივიღეთ, სადაც აღნიშნული იყო, რომ ფონდის თანამშრომლები შეხვედრებს გამართავდნენ საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლებთან და სხვა დაინტერესებულ პირებთან. ამ შეხვედრების მიზანი ქვეყნის მაკროეკონომიკური პერსპექტივების შეფასება და მთავრობის ეკონომიკური გეგმების განხილვა იყო. ფონდის მიერ, ვიზიტამდე გავრცელებულ განცხადებაში ხაზგასმით ეწერა, რომ ეს ვიზიტი IMF-ის პროგრამასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებებს არ ითვალისწინებდა.
IMF-ის პროგრამა და ფინანსთა სამინისტროს პოზიცია მისიამდე
ახალ პროგრამასთან მოლაპარაკებებზე აქცენტი IMF-ის მიერ მისიის ვიზიტამდე საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ წინასწარ გავრცელებულ პრეს–რელიზში მას შემდეგ გაჩნდა, რაც მისიის ვიზიტამდე დაახლოებით 10 დღით ადრე, Reuters-ზე გამოჩნდა სტატია, რომელშიც ეწერა, რომ საქართველოს IMF-თან ახალი პროგრამის შეთანხმება სურდა და იმედოვნებდა, რომ ფონდთან ამ საკითხზე დისკუსიას თებერვალში გახსნიდა.
Reuters-ის რესპონდენტი ქართული ოცნების ფინანსთა მინისტრის მოადგილე ეკატერინე გუნცაძე იყო. გუნცაძე ამბობდა, რომ ოპტიმისტურად იყო განწყობილი, რომ ქვეყანა საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან ახალი პროგრამის შეთანხმებას შეძლებდა, მაკრო–ფისკალურ დონეზე კარგი შედეგების, სტაბილურობის და კონსოლიდაციის ხარჯზე, რასაც ფონდი მოითხოვდა. მინისტრის მოადგილე იქვე დასძენდა, რომ გარკვეული არ იყო ფონდთან გადასაჭრელი სტრუქტურული საკითხები, თუმცა, ადასტურებდა, რომ მთავრობას სურდა მკაფიო გზის მოძებნა, კრედიტორის ნებისმიერი პოლიტიკური შეშფოთების გადასაჭრელად. 18 იანვარს Reuters-ის მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაში ეკატერინე გუნცაძე აღნიშნავდა, რომ დიდი ალბათობით საფინანსო ინსტიტუტთან ახალ პროგრამაზე საუბარი და ურთიერთობის შემდეგი ეტაპი შესაძლოა, IMF-ის თანამშრომლების საქართველოში ვიზიტისას ან ვირტუალური მისიის ფარგლებში გამართულიყო.
IMF-ის პროგრამა და ეკონომიკის სამინისტროს პოზიცია მისიამდე
Reuters-ის სტატიის გამოქვეყნებიდან 2 დღის შემდეგ, 20 იანვარს, თემაზე კომენტარი ქართული ოცნების ვიცე–პრემიერმა, ეკონომიკის მინისტრმა ლევან დავითაშვილმაც გააკეთა. დავითაშვილის თქმით, თუკი საქართველოს მთავრობისთვის IMF-ის ის პირობები, რასაც ფონდი ახალი პროგრამის დაწყებისთვის დღის წესრიგში დააყენებდა, საინტერესო არ იქნებოდა, საქართველოს მთავრობა ახალ პროგრამაზე ხელს არ მოაწერდა.
ლევან დავითაშვილი იმედოვნებდა, რომ ახალ პროგრამასთან დაკავშირებით, მოლაპარაკებებისთვის მზადება უკვე თებერვალში დაგეგმილი ვიზიტის დროს გახდებოდა შესაძლებელი. „პროგრამა არის ორი მხარისთვის ურთიერთსასარგებლო. თუ ეს არ იქნება ჩვენთვის საინტერესო, მაშინ, რა თქმა უნდა, პროგრამის გარეშე გავაგრძელებთ საქმიანობას. ღია ვართ ამ დიალოგისთვის. ძველი პროგრამა არანაირი ცალკე საუბრის თემა არაა. მაქსიმალური პასუხისმგებლობით ვეკიდებით, რომ თუ ახალ პროგრამაზე შევჯერდებით სავალუტო ფონდთან, ეს უნდა იყოს ჩვენ ეკონომიკურ ინტერესებთან თანხვედრაში. ჩვენ ღია და მზად ვართ, დაინტერესებულიც ვართ. ამიტომ სამუშაო რეჟიმში ვიმუშავებთ. თებერვალში გვექნება შეხვედრები და გადაწყდება, ან ჩამოვლენ ან დისტანციურად ვიმუშავებთ. იმის მიხედვით, როგორი იქნება პროექტი, შედეგებს გაგიზიარებთ“ – ასე გასცა პასუხი 20 იანვარს ლევან დავითაშვილმა BMG-ის შეკითხვას.
IMF-ის პროგრამა და სებ–ის პოზიცია მისიის შემდეგ
31 იანვარს სებ–ის პოზიციაც მოვისმინეთ. ნათია თურნავა ამბობდა, რომ IMF-თან თანამშრომლობა აქტიურად მიმდინარეობდა და ფისკალურ ნაწილში, პრობლემები არ არსებობდა.
IMF-თან პროგრამის შესაძლო აღდგენაზე კომენტარი ნათია თურნავამ მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის სხდომის შემდეგ გააკეთა. „IMF-თან მიმდინარეობს საკმაოდ აქტიური თანამშრომლობა. არა მხოლოდ, პროგრამის აღდგენის დაჩქარებაზე, არც ჩვენი და სავალუტო ფონდის ორივეს პრიორიტეტია, არამედ სხვადასხვა ტექნიკური დახმარების ფარგლებში პროექტებზე. ეს არ შეფერხებულა და პირიქით, ახალი პროგრამებიც დაემატა. ასევე ფისკალურ ნაწილში რაიმე შეფერხება არ არის. ესეც, თავის მხრივ, ირიბად მეტყველებს პოზიტიურ მოლოდინზე, რომელიც სავალუტო ფონდშიც არსებობს იმასთან დაკავშირებით, რომ პროგრამა რაც შეიძლება სწრაფად აღდგეს“ – თქვა ნათია თურნავამ.
ფინანსთა სამინისტროს და სებ–ის შემაჯამებელი შეხვედრა IMF-ის მისიასთან
IMF-ის მისიის საქართველოში მუშაობის ბოლო დღეს, 4 თებერვალს, ქართული ოცნების ფინანსთა მინისტრმა ლაშა ხუციშვილმა და მაშინ ჯერ კიდევ სებ–ის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელმა ნათია თურნავამ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისიასთან შემაჯამებელი შეხვედრა გამართეს.
შეხვედრის შემდეგ, ფინანსთა სამინისტრომ შემდეგი ინფორმაცია გამოაქვეყნა: „ფინანსთა მინისტრმა ლაშა ხუციშვილმა და ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელმა ნათია თურნავამ შემაჯამებელი შეხვედრა გამართეს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისიასთან, რომელსაც ალეხანდრო ჰაჟდენბერგი ხელმძღვანელობს. მხარეებმა ისაუბრეს ქვეყნის ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკის საკითხებზე, მაკროეკონომიკური და ფინანსური სტაბილურობის მიმართულებით ქვეყანაში გადადგმულ ნაბიჯებზე, მთავრობის ეკონომიკური რეფორმების პროგრამით გათვალისწინებულ ღონისძიებებზე, მიმოიხილეს და შეჯერდნენ არსებული მაკროეკონომიკური და ფისკალური პროგნოზების თანხვედრაზე“.
IMF-ის პოზიცია თებერვლის მისიის შემდეგ
29 იანვარს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისია საქართველოში ჩამოვიდა. IMF-ის თებერვლის მისია, რომელიც ერთი თვის წინ დასრულდა, მეოთხე მუხლის კონსულტაციების მოსამზადებელ შეხვედრებს ითვალისწინებდა. ასეთ შეხვედრებს ფონდი თავის წევრ ყველა ქვეყანაში ყოველწლიურად მართავს თავისი მანდატის ფარგლებში, რომელიც გლობალური ეკონომიკური და ფინანსური განვითარების მონიტორინგს ითვალისწინებს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდს თებერვლის მისიის დასრულების შემდეგ, პრესრელიზი არ გაუვრცელებია. დანამდვილებით მხოლოდ ერთი რამ შეიძლება ითქვას: თებერვლის მისიის დროს ფონდთან ახალი პროგრამის შესახებ მოლაპარაკებები არ გამართულა.
საქართველო–IMF: რატომ შეჩერდა პროგრამა?
IMF-ის $280–მილიონიანი პროგრამის შეჩერების შესახებ სექტემბერში გახდა ცნობილი. ფონდის პროგრამის მიმდინარეობა ეკონომიკურ რეფორმებზე და ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებაზე იყო მიბმული, რაც საქართველოს 36 თვის ვადაში უნდა განეხორციელებინა. პროგრამის პირველი ორი მიმოხილვა წარმატებით დამტკიცდა, თუმცა 2023 წლის თებერვალში პარლამენტში ინიციირებული ეროვნული ბანკის შესახებ კანონპროექტი პროგრამას გარკვეული რისკის ქვეშ აყენებდა. კანონპროექტი 9 წევრისგან შემდგარ ეროვნულ ბანკში პირველი ვიცე-პრეზიდენტის პოსტს ამკვიდრებდა, რასთან დაკავშირებითაც თავად ეროვნული ბანკი იმ პერიოდისთვის და ასევე IMF კრიტიკული პოზიციას აფიქსირებდნენ. კანონპროექტს 23 თებერვალს საქართველოს პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა ვეტო დაადო. იმ დროს პარლამენტმა ვეტოს დაძლევისგან თავი შეიკავა.
ეროვნული ბანკის შესახებ ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანა პრობლემური იყო იმის გამო, რომ IMF-თან არსებული მემორანდუმის ფარგლებში, საქართველოს ხელისუფლებას აქვს ნაკისრი ვალდებულება არ განახორციელოს პროგრამასთან დაკავშირებულ საკვანძო საკითხებთან მიმართებით საკანონმდებლო ცვლილებები IMF-თან კონსულტაციების გარეშე, ხოლო ეროვნული ბანკის მენეჯმენტის შესახებ კანონმდებლობაში ჩანაწერი სწორედ ასე – IMF-ის მოსმენის გარეშე შეიცვალა.
2023 წლის მაისში ჯერ კიდევ არსებობდა მოლოდინი, რომ პარლამენტი ვეტო დადებულ კანონს აღარ მიუბრუნდებოდა, შედეგად, პროგრამის მეორე მიმოხილვა დასამტკიცებლად IMF-ის დირექტორთა საბჭოზე წარდგებოდა. თუმცა, 2023 წლის 13 ივნისს, პარლამენტმა ვეტო დაძლია, 22 ივნისს კი ნათია თურნავა ახალი კანონის შესაბამისად სებ-ის პირველ ვიცე-პრეზიდენტად და შესაბამისად, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებლად აირჩიეს. IMF-ის შეშფოთება გააღრმავა 2023 წლის სექტემბერში, მაშინ ჯერ კიდევ სებ–ის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებლის ნათია თურნავას მიერ საერთაშორისო სანქციების აღსრულების შესახებ საგამონაკლისო წესის მიღებამაც.
კიდევ ერთი საკითხი სახელმწიფო საწარმოებთან დაკავშირებული რეფორმა იყო. ფონდი მიიჩნევდა, რომ კანონპროექტში ასახული უნდა ყოფილიყო სახელმწიფო საწარმოთა რეფორმირების ის მოდელი, რომელსაც ფონდის ჩართულობით 2022 წლის ბოლოს მომზადებული სტრატეგია ითვალისწინებდა – ფონდისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი იყო 3 საკითხი. ფონდი ცენტრალურ მნიშვნელობას ანიჭებდა სახელმწიფო საწარმოების თანამფლობელის სტატუსის ფინანსთა სამინისტროსთვის გადაცემას და ამ უწყების მიერ სახელმწიფო ფისკალური რისკების მუდმივ მონიტორინგს. მეორე და მესამე საკითხი სახელმწიფო საწარმოების კერძო სექტორთან კონკურენციას ეხებოდა. ფონდს მიაჩნდა, რომ ამ მიმართულებით სახელმწიფო საწარმოების ფუნქციები უნდა შეზღუდულიყო.
2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, საერთაშორისო სავალუტო ფონდიდან პირველი კომენტარი „ანალიტიკა“–სთან IMF-ის დირექტორმა ცენტრალურ აზიასა და ახლო აღმოსავლეთის რეგიონში ჯიჰად აზურმა გააკეთა. შარშან ნოემბერში ჯიჰად აზურმა დაბეჯითებით გვითხრა, რომ IMF-ისთვის სახელმწიფო საწარმოების რეფორმა საქართველოს ეკონომიკური განვითარების და ბიზნესგარემოს გაუმჯობესების კონტექსტში, ცენტრალური მნიშვნელობის რეფორმად რჩებოდა: „ეს რეფორმა იმ საკითხებს შორის იყო, რამაც საბოლოო ჯამში, პროგრამის შეჩერება გამოიწვია. ჩვენ დღესაც გვჯერა, რომ სახელმწიფო საწარმოების რეფორმა გაზრდის ქვეყნის მაკროეკონომიკურ სტაბილურობას და შეამცირებს ფისკალურ რისკებს, მაგრამ ამასთანავე, ხელს შეუწყობს ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენარჩუნებას საშუალო ვადაში. ეს რეფორმა მხარს დაუჭერს თანაბარ კონკურენციას საჯარო და კერძო სექტორებს შორის. ამდენად, ჩვენ ისევ ვფიქრობთ, რომ საქართველოს ეკონომიკა და მისი მაჩვენებლები საშუალოვადიან პერიოდში დიდწილად იქნება დამოკიდებული ხელისუფლების უნარზე, რომ დააჩქარონ სახელმწიფო საწარმოების რეფორმა და ამით უზრუნველყონ კერძო სექტორში სწორი ინვესტიციების შემოდინება და ბიზნესგარემოს გაუმჯობესება“.
2025–2028 წლების BDD დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ „სახელმწიფო საწარმოების ფარგლებში საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის შესაბამისად გაუმჯობესდება სახელმწიფო საწარმოების კორპორაციული მართვა და განხორციელდება სახელმწიფო კორპორაციების კომერციული მიზნების პრიორიტეტიზაცია, ასევე ხელი შეეწყობა კონკურენციასა და კონკურენტული ნეიტრალურობის პრინციპების დაცვას. უზრუნველყოფილი იქნება ეფექტიანი ფლობის პოლიტიკის განხორციელება და გაძლიერდება სახელმწიფო საწარმოების ანგარიშვალდებულება და სტრატეგიული მართვა. რეფორმა ითვალისწინებს ჩარჩო კანონის მიღებას, რომელიც შექმნის რეფორმის ძირითადი მიმართულებების განხორციელების მკაფიო საკანონმდებლო საფუძველს“. ამავე დოკუმენტით გათვალისწინებულია სახელმწიფო საწარმოთა ფინანსური ზედამხედველობის ან/და პარტნიორის უფლებამოსილებების განხორციელება და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს როლის გაძლიერება. სახელმწიფო საწარმოთა მართვის ნაწილში კიდევ ერთი დათქმაა საინტერესო – კერძოდ, BDD დოკუმენტში წერია, რომ ქართული ოცნების მთავრობა აპირებს, სახელმწიფო ქონების ეროვნული სააგენტოს მართვაში არსებული ლიკვიდური, გადახდისუუნარო და მოგებიანი საწარმოების კლასიფიკაციას მათი ქონებრივი და ფინანსური მდგომარეობის მიხედვით, ხოლო არამოგებიანი საწარმოების რაოდენობის შემცირებას მათი ლიკვიდაციის, გაკოტრების ან რეორგანიზაციის გზით.
რა გაკეთდა აქამდე რეფორმის ფარგლებში – „ანალიტიკა“ ფინანსთა სამინისტროსთვის გასაგზავნ დეტალურ კითხვარზე მუშაობს და გზადაგზა კიდევ განაახლებს თემას. მანამდე – IMF-თან შეთანხმებული სტრატეგია სახელმწიფო საწარმოების რეფორმირების შესახებ, 2026 წლამდე მოქმედი რჩება.
IMF-ის პროგრამა: სებ–ის ყოფილი პრეზიდენტების შეფასება
„მესამე წელია არ არსებობს სავალუტო ფონდის პროგრამა და სავალუტო ფონდის პროგრამა გვჭირდება, მათ შორის, ზუსტად ამისთვის: ინვესტორებისთვის ეს არის მესამე წყარო, რომელიც ამბობს, რომ იცით, ვიღაც ამბობს, რომ საკმარისი რეზერვი მაქვს, ვიღაც ამბობს, რომ არა, ბევრი რეზერვი დაიხარჯა, ეს პრობლემაა, საფრთხეა, ა.შ. – არის მხარეები და არის მესამე მხარე, რომელსაც გააჩნია თავისი სტანდარტი და აფასებს ქვეყანას, რაც არის ინვესტორებისთვის ყველაზე უფრო მიუკერძოებელი მესამე მხარე, რომლის ანგარიშებსაც კითხულობს ყველა“ – გიორგი ქადაგიძე, „ანალიტიკა“, 2024 წლის 20 დეკემბერი.
„თუ IMF-ი პროგრამის აღდგენასთან დაკავშირებით დაიწყებს საუბარს, მე ასე მიმაჩნია, რომ [ქართულ ოცნებას] ჯერ უნდა მოსთხოვოს წინასწარ მიმდინარე პროგრამის შეუსრულებელი რეფორმების შესრულება [...] ფონდის პროგრამის აღდგენა [ქართულ ოცნებას] სჭირდებათ ლეგიტიმაციის შესაფუთად. ფონდის პროგრამის აღდგენა მათი მხრიდან იქნება გაყიდული, როგორც ამ ხელისუფლების აღიარება დასავლეთის ორგანიზაციების მხრიდან, რომელთა ძირითადი აქციონერები, რა თქმა უნდა, ამერიკა და ევროკავშირია“ – რომან გოცირიძე, „ანალიტიკა“, 2025 წლის 24 იანვარი.
რა მოლოდინები არსებობს IMF-თან მიმართებით?
29 იანვარს, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისიის ადგილზე ჩამოსვლამ აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. ინტერპრეტაციები ძირითადად იმასთან დაკავშირებით გაიყო, თუ რამდენად ემსახურებოდა ან არ ემსახურებოდა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წარმომადგენლების ვიზიტი ქვეყანაში ქართული ოცნების მთავრობის ლეგიტიმაციას.
ენდრიუ ჯუელმა „ანალიტიკა“–ს მოკლე საუბარში ისიც განუმარტა, რომ საერთაშორისო სავალუტო ფონდს, როგორც ინსტიტუციას არ აქვს პოლიტიკური მანდატი და შესაბამისად, შიდა პოლიტიკურ ვითარებაზე კომენტარს არ აკეთებს. ფონდის მხარდაჭერა იფარგლება ფინანსური და ტექნიკური დახმარებით იმისთვის, რომ თუ ქვეყნის ხელისუფლება ასეთ დახმარებას მოითხოვს, ის ისეთი ეკონომიკური ინსტიტუციების გაძლიერებას მოხმარდება, როგორებიცაა ეროვნული ბანკი და ფინანსთა სამინისტრო.
როგორც ჩანს, საქართველო–IMF-ის ურთიერთობებში მეტი მკაფიოობის დასაბრუნებლად, წყალგამყოფად, 2025 წლის ივნისი უნდა ავიღოთ, როცა მილევად რეჟიმში არსებულ მიმდინარე პროგრამას საბოლოოდ ვადა გაუვა. „ანალიტიკა“ იმედს იტოვებს, რომ საერთაშორისო სავალუტო ფონდი ამის შემდეგ მაინც იქნება მზად, ძველებურად ღიად და სიღრმისეულად ისაუბრობს ყველა იმ საკითხზე, რასაც ახლა მხოლოდ აკვირდება.
